Ишнинг моҳияти
Сотувчи (МЧЖ) ва харидор (ХК) 2015 йил март ойининг охирида Тошкентда жойлашган, умумий майдони 150 кв.м, қиймати 62 млн сўмлик 2 қаватли офис биносининг олди-сотди шартномасини туздилар. Бино апрель ойининг бошида олдиндан тўлов тўланганидан сўнг қабул қилиш-топшириш далолатномасига кўра берилди.
Май ойида харидор сотувчидан хат олди, унда сотилган офисни баҳолаш натижаларига кўра унинг қиймати 87 млн сўмни ташкил этганлиги сабабли унинг учун 25 млн сўмни қўшимча тўлашни сўраган эди. У ушбу талабларга рад жавоби бериб, Фуқаролик кодекси, шартнома қоидалари ва сотувчининг инсофсизлигини далил қилиб кўрсатди.
Бунга қўшилмаган сотувчи июнь ойида 25 млн сўм қўшимча тўлов, 250 минг сўм давлат божи ва 7 200 сўм почта харажатларини тўлаш талаби билан хўжалик судига мурожаат қилди.
ХКнинг позицияси
– Биз мажбуриятларимизни тўлиқ ҳажмда бажардик ҳамда бино учун келишилган ва шартномада назарда тутилган нархни тўладик. Унинг шартларига кўра харидор 62 млн сўм ўтказиши шарт эди. Сотувчининг сотишга оид ҳужжатларида ҳам 62 млн сўмлик сумма кўрсатилган, ФКнинг 485-моддаси 2-қисмига кўра биз бино қиймати 62 млн сўмни ташкил этишини келишиб олдик ва шу қийматни белгиладик, бу тарафлар имзолаган шартнома нархини келишиш баённомасида ҳам қайд этилган. Шу сабабли даъвони рад этишингизни сўраймиз.
МЧЖнинг позицияси
– Ҳақиқатан ҳам харидор бино учун шартномада назарда тутилган суммани тўлади. Бироқ 62 млн сўм – бухгалтерия ҳисобида кўрсатилган бинонинг қолдиқ баланс қиймати. Объектни сотиш борасидаги музокаралар давомида баҳолаш компаниясига уни баҳолашни буюртирганимиз сабабли харидорни нарх ўзгариши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирганмиз. Бироқ бизга айланма маблағ керак бўлгани боис кўчмас мулк объектининг олди-сотди шартномасини имзолаб, бу сумма бошланғич сумма ҳисобланиши, шартномавий сумма баҳолаш натижаларига кўра қайта кўриб чиқилиши хусусида келишиб олдик.
Харидор мазкур сумма бошланғич сумма эканлигини билган. Шу сабабли баҳолаш компаниясининг хулосасини олишимиз билан дарҳол унга қўшимча 25 млн сўм тўлаши кераклиги ҳақида хат билан мурожаат қилдик. Шу сабабли даъвони қондиришингизни сўраймиз.
Суднинг ҳал қилув қарори
Биринчи инстанция суди иш материалларини ўрганиб, даъвогарнинг важ-далиллари ва жавобгарнинг эътирозларини тинглаб ва муҳокама қилиб, қонун ҳужжатлари қоидаларини таҳлил қилиб, сотувчининг сотиб олинган кўчмас мулк учун қўшимча 25 млн сўм, шунингдек 250 минг сўм давлат божи ва 7 200 сўм почта харажатларини тўлаш ҳақида даъво билан мурожаат қилишига сабаб бўлган далиллар тасдиғини топмади.
ФКнинг 236, 356 ва 485-моддаларига асосланиб, суд даъво талабларини қондиришни рад этди. Апелляция ва кассация инстанциялари ушбу ҳал қилув қарорини ўзгартиришсиз қолдирдилар.
Шарҳ
Кўчмас мулкнинг олди-сотди шартномасига биноан сотувчи ер участкаси, бино, иншоот, квартира ёки бошқа кўчмас мулкни сотиб олувчига мулк қилиб топширишни ўз зиммасига олади (ФКнинг 479-моддаси 1-қисми). Унда ана шу мулкнинг баҳоси назарда тутилган бўлиши лозим (ФКнинг 485-моддаси 1-қисми).
Умумий қоидага кўра шартномани бажарганлик учун тарафларнинг келишуви билан белгиланган баҳода ҳақ тўланади (ФКнинг 356-моддаси 1-қисми). Демак, харидор сотиб олинаётган бино учун шартномада назарда тутилган миқдордаги ҳақни, яъни 62 млн сўмни тўлаши шарт эди. Шартнома нархини келишиш баённомаси ва офиснинг 62 млн сўмга сотилиши ҳақидаги қарорнинг имзоланиши сотувчининг бинони хусусий корхонага шу суммага сотишга розилигидан далолат беради.
Шу сабабли суд даъво талабларини қондиришни асосли равишда рад этган.
Шунга эътибор қаратиш лозимки, агар даъвогар 62 млн сўмга шартномани имзоламай, баҳолаш натижаларини кутганда ва шундан кейингина шартнома тузиш ҳақида қарор қабул қилганда, давлат божи ва почта харажатларини қўшимча сарф қилмаган бўларди. Бундан ташқари, сотувчи харидорга дастлабки шартномани тузишни таклиф этиши ва унда асосий шартномани, яъни бинонинг олди-сотди шартномасини имзолаш пайтида сотилаётган объект нархи ўзгариши мумкинлигини назарда тутиши мумкин эди.
Павел Сильнов, адвокат.
