«Солиқ ва божхона хабарлари», №23, 2017й. 6 июнь

Президентимиз Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида тадбиркорларга кенг имкониятлар яратилмоқда. Давлат мулкини ижарага бериш тизимининг соддалаштирилгани бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир лойиҳани аниқ ҳисоб-китоб асосида амалга ошириш, моддий ресурслар ва мулкдан оқилона фойдаланишда муҳим аҳамият касб этмоқда.

Ўзбекистонда халқаро молиявий ҳисобот стандартларини (ХМҲС) жорий этиш ва қўллашга қизиқиш тобора ортиб бормоқда. Бу корпоратив бошқарув самарадорлиги, инвестицион жозибадорлик, рақобатбардошликни ошириш ва бизнеснинг очиқ-ойдинлигини таъминлашнинг энг муҳим омилларидан биридир. Ўзбекистон Республикаси ичида амал қиладиган бухгалтерия ҳисоби миллий стандартларига (БҲМС) асосланиб тузилган молиявий ҳисоботни қўллаш хорижий инвесторлар Ўзбекистондаги компаниялар молия-ишлаб чиқариш фаолиятининг барча жиҳатларини етарли даражада тушуниб етишини тўлиқ кафолатлай олмайди. ХМҲСни Молия вазирлиги тимсолидаги регулятор босқичма-босқич ва узоқни кўзлаб жорий этмоқда. Бу уларни жадал жорий этишда «катта портлашни» афзал кўрган давлатлар тўқнаш келган кўп қийинчилик ва муаммоларни туғдирмайди. Биринчи навбатда ХМҲСни оммавий қизиқиш уйғотувчи субъектлар жорий этадилар ва қўллайдилар. Молия-кредит ташкилотлари ва акциядорлик жамиятлари қонунчиликка биноан молиявий ҳисоботни ХМҲСга мувофиқ шакллантиришлари шарт. Уларда нафақат ХМҲС назариясига, балки уларни амалда қўллаш кўникмасига эга мутахассисларга талаб мавжуд. Бундай мутахассислар учун касбга оид улкан истиқболлар очилмоқда, рақобатбардошлиги ошмоқда. «Baker Tilly Uzbekistan» экспертлари тайёрлаган мақолалар туркуми ХМҲСни амалий жиҳатдан ўзлаштиришда ёрдам беради. ХМҲСни яхшироқ тушуниш учун миллий ва халқаро стандартларни солиштириш усулидан кенг фойдаланилган. Даставвал БҲМС ва ХМҲС талабларига мувофиқ асосий воситалар ҳисобини юритишда учрайдиган асосий фарқларни кўриб чиқамиз.

Ўқувчимиз таҳририятга қўнғироқ қилиб, бошланғич ҳужжатлар ва бухгалтерия регистрлари билан ишлашни ташкиллаштиришга доир фойдали тавсияларни чоп этганлигимиз учун миннатдорчилик билдирди («Бирламчи ҳужжатлар билан қандай ишланади», «СБХ»нинг 9 ва 23.05.2017 йилдаги 19 ва 21-сонлари). «Хизмат сафарига юборилган ходимга эслатма» айниқса унга маъқул тушибди. «Ҳисобдор шахслар учун ҳам тавсиялар тайёрланса эди» деган таклиф тушган эди – биз уни тайёрладик. ҲИСОБДОР ШАХС – корпоратив банк картасидан фойдаланувчига ¬ЭСЛАТМАдан фойдаланинг. Зеро картани олгач, ундан ҳисобдан чиқарилган ҳар бир сумма учун ундан фойдаланувчи жавоб беради. Эслатма бунда юзага келувчи тушунмовчиликлар ва хатоларнинг олдини олишда кўмак беради.

Кичик корхона 2016 йил октябрида ўзи билан меҳнатга оид муносабатларда бўлмаган жисмоний шахсга 150 млн сўм миқдорида 3 йил муддатга (2019 йилгача) йилига 12% тўлаш шарти билан пулни қарзга берди. 1. 2016 йилда МБнинг қайта молиялаштириш ставкаси 9%ни ташкил этганини ҳисобга олиб, қарздор (жисмоний шахс) учун ставкани 12%дан 9%га пасайтириш ҳақида қўшимча келишув тузиш мумкинми? 2. Қарздор асосий қарз билан бирга қайтариши керак бўлган 3 йиллик фоизларни қандай қилиб тўғри ҳисоблаб чиқиш лозим? 3. Қарздор асосий қарзни қайтармаганда қарз берувчи ва қарз олувчида қандай солиқ оқибатлари юзага келиши мумкин?

Вазирлар Маҳкамасининг 17.05.2017 йилдаги 290-сон қарорида валюта тушумининг бир қисмини мажбурий сотиш бекор қилинган ноозиқ-овқат истеъмол товарларининг рўйхати келтирилган бўлиб, Рўйхатда тайёр трикотаж маҳсулотлари ҳам бор. Ҳозирда бизнинг ягона солиқ тўлови тўловчиси ҳисобланган корхонамизнинг ишчилар сони 200 нафардан ошмаган. Лекин шу йилнинг III–IV чоракларида ишлаб чиқаришни кенгайтириб, ишчиларимиз сонини 400 нафарга етказмоқчимиз. 1. Корхонамизда 400 нафар ишчи ишлаган тақдирда у йирик корхона ҳисобланадими? 2. Агар йирик корхона мақомида трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқарсак, 290-сон қарор талаблари бизга нисбатан татбиқ этиладими?

Бизнинг МЧЖ кичик корхона ҳисобланади. Штатда атиги 3 киши бор. Кичик турғун ускунадан фойдаланган ҳолда пўлат тунукадан деталлар ишлаб чиқарамиз. Ишлаб чиқаришнинг технологик схемаси жуда оддий, ускунани фақат 2 та ходим ишлата олади. Корхона маъмуриятида фақат директор ишлайди. У шахсан ўзи шартномаларни тузади, ҳужжатларни расмийлаштиради, шунингдек бухгалтер вазифасини бажаради. Камерал назорат доирасида, 2016 йилги ҳисоб-китоб счёти бўйича оборотлар ва солиқ ҳисоб-китобларини ўрганиб, ДСИ қўшимча ҳисоблаб ёзилган солиқларни тўлаш ҳақида талабнома қўйди. Солиқ органи улар қўшимча ҳисоблаб ёзилишини 2016 йилги тайёр маҳсулотни сотишдан оборот учта ходимни эмас, балки бешта ходимни талаб қилиши билан асослади. Солиқчиларнинг фикрича, корхона яна иккита ходимни ҳисобга олмаган ва уларнинг даромадини яширган. Шу сабабли тўланиши лозим бўлган ЖШДС, суғурта бадаллари ва ЯИТ қўшимча ҳисоблаб ёзилган. Солиқ органининг хатти-ҳаракатлари тўғрими? У корхона тушуми миқдоридан келиб чиқиб ходимлари сонини белгилаши мумкинми? Бу қандай норматив ҳужжатлар билан тартибга солинган?

Бизнинг НТМ халқ таълими муассасалари ходимлари учун базавий тариф ставкалари тизимини қўлламай, штат жадвалида белгиланган маошларга мувофиқ директор ва ўқитувчиларга иш ҳақи ҳисоблаб ёзади. НТМ директори ўқувчилар таълим олиши учун ўз столлари ва стуллари, компьютерини вақтинча фойдаланишга берди. КТЯДРга мувофиқ бизнинг НТМга ТҲШ – муассаса, ИФУТ – 85590 (бошқа тоифаларга киритилмаган таълимнинг бошқа турлари) кодлари берилди, кичик тадбиркорлик субъектларига мансубликда «йўқ» дея қайд этилган. 1. НТМ ВМнинг 21.12.2005 йилдаги 275-сон қарорига 3-иловага ва Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ягона тариф сеткасига (ВМнинг 21.07.2009 йилдаги 206-сон қарорига 1-илова) амал қилиши мажбурийми? Агар мажбурий бўлса, Ягона тариф сеткасига мувофиқ директор ва ўқитувчи разрядини қандай белгилаш мумкин? 2. Директордан олинган столлар, стуллар ва компьютерни ҳужжатлар билан қандай қилиб тўғри расмийлаштириш мумкин, солиқ оқибатлари қандай бўлади? 3. КТЯДР маълумотларидан келиб чиқилса, бизнинг НТМ солиқ солишнинг қандай тизимини (умумбелгиланган ёки соддалаштирилган) қайси вақтдан бошлаб қўллаши керак?

ёки коррупцияга қарши курашишда ижтимоий шерикчиликнинг аҳамияти