ҚҚС тўловчиси бўлган корхона ўз эҳтиёжлари учун ўз кучи билан таъмирлаш-пардозлаш ишларини бажарди. Бундай вазиятда ҚҚС ҳисоблаш зарурми? Буни «Norma» компанияси эксперти Ирина АХМЕТОВА тушунтириб берди:
– Ўз эҳтиёжлари учун ўз кучи билан қурилиш ишларини бажаришда ҚҚС фақат ушбу эҳтиёжлар учун харажатлар фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилмаган тақдирда ҳисобланади (СК 239-м. 4-қ. 4-б., 317-м.).
Амортизация ажратмалари орқали харажатларга киритиладиган чиқимлар – ушбу қоидадан истисно. Бу – амортизация қилинадиган активлар қийматига киритиладиган сотиб олишга, ишлаб чиқаришга, қурилишга, монтаж қилишга, ўрнатишга доир ва бошқа харажатлар. Шу жумладан – қўшимча қуриш, қўшимча жиҳозлаш, реконструкция қилиш, модернизация қилиш, техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш харажатлари (СК 317-м. 20-б.). Агар ишлар шу мақсадларда бажарилса, ҚҚС ҳисобланмайди.
Агар компания ўз кучи билан ўз эҳтиёжлари учун фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилмайдиган хизматлар кўрсатса, ҚҚС бўйича солиқ базаси айнан шундай (улар мавжуд бўлмаганда бир турдаги) хизматларнинг ўртача ўлчанган нархидан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб чиқарилади. Ўртача ўлчанган нарх ўтган 90 кун ҳисоб-китобидан аниқланади. Агар ушбу даврда бундай реализация мавжуд бўлмаганда - бозор нархларидан келиб чиққан ҳолда аниқланади (СК 248-м. 12-қ.).
Қандай хизматлар – айнан ўхшаш хизматлар
Бир хил хусусиятли асосий белгиларга эга бўлган хизматлар солиқ солиш мақсадида айнан ўхшаш хизматлар деб эътироф этилади. Бунда қуйидагилар ҳисобга олинади:
● ижрочи (пудратчи) хусусиятлари ва унинг бозордаги ишбилармонлик обрўси;
● фойдаланиладиган товар белгиси (СК 45-м. 10-13-қ.).
Қандай хизматлар – бир турдаги хизматлар
Айнан ўхшаш бўлмаган ҳолда, бир турдаги хизматлар бир-бирининг ўрнини босиш имкониятини берадиган бир хил хусусиятларга эга, бу тижорат жиҳатидан ва (ёки) бажарадиган вазифаси жиҳатидан бир-бирининг ўрнини босиш имкониятини беради. Хизматларнинг бир турдалигини аниқлашда қуйидагилар ҳисобга олинади:
● сифати;
● товар белгиси;
● бозордаги мавқеи;
● хизмат турлари ва уларнинг ҳажмлари;
● ноёблиги;
● тижорат жиҳатидан бир-бирининг ўрнини боса олиши (СК 45-м. 16, 17-қ.).
Хизматларнинг ўртача ўлчанган нархи қандай ҳисоблаб чиқарилади?
Ўртача ўлчанган нарх, ўртача нархдан фарқли ўлароқ, нархнинг ўзидан ташқари кўрсатилган хизматлар сони (ҳажми)ни ҳисобга олади. У қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқарилади:
|
Н.ўр.ўл. = |
Н1х С1 + ... + Нn х Сn |
|
∑Сn |
бунда:
Н1, ..., n – айнан ўхшаш хизматларни реализация қилиш нархи;
С1, ..., n – реализация қилинган айнан ўхшаш хизматлар сони;
∑Сn – реализация қилинган айнан ўхшаш хизматлар сони суммаси.
Мисол. Реализация қилинган айнан ўхшаш хизматларнинг ўртача ўлчанган нархи ҳисоб-китоби
Корхона бўйича ҳисоб-китоб даври (90 кун) учун айнан ўхшаш хизматлар кўрсатиш тўғрисида маълумотлар
|
Т/р |
Сони |
Нархи, минг сўм |
|
1 |
1 000 |
48 |
|
2 |
200 |
58 |
|
3 |
100 |
62 |
|
4 |
120 |
70 |
|
5 |
50 |
65 |
|
6 |
110 |
56 |
|
7 |
60 |
75 |
|
Жами |
1 640 |
434 |
Реализация қилишнинг ўртача ўлчанган нархи 53,7 минг сўмга ((48 х 1 000 + 58 х 200 + 62 х 100 + 70 х 120 + 65 х 50 + 56 х 110 + 75 х 60) / 1 640) тенг.
Таққослаш учун: реализация қилишнинг ўртача нархи хизматлар (буюртмалар) турлари сонига бўлинган барча нархлар суммаси сифатида ҳисоблаб чиқарилади. Жадвалдаги маълумотларга асосан у 62 минг сўмга (434 / 7) тенг.
ВАЗИЯТ.
ҚҚС тўловчиси бўлган корхона ўз кучи билан ўз эҳтиёжлари учун қурилиш ишларини бажаради
Жорий ойда қурилиш корхонаси ўз эҳтиёжлари учун таъмирлаш пардозлаш ишларини бажарди: таннархи 20 000 минг сўм бўлган ишларнинг бир қисми маъмурий бинода бажарилди, таннархи 25 000 минг сўм бўлган бир қисми эса – корхона балансида бўлган дам олиш зонасида бажарилди. Маъмурий мақсаддаги асосий воситаларни таъмирлаш харажатлари фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилади (СК 309-м.). Шу боис бундай таъмирлаш ишларини бажариш ҚҚС ҳисоблаб чиқариш мақсадида реализация қилиш бўйича айланма сифатида ҳисобланмайди.
Дам олиш зонасини таъмирлаш учун харажатлар фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилмайди (СК 317-м. 13-б.). Тегишинча, ишларни бажариш бу ҳолда ҚҚС солинадиган реализация бўйича айланма сифатида ҳисобланади. Дам олиш зонасидаги таъмирлаш ишларининг ўтган 90 кун учун айнан ўхшаш ишларнинг реализация қилишнинг ўртача ўлчанган нархидан келиб чиқиб ҳисоблаб чиқарилган қиймати, ҚҚСсиз 48 000 минг сўмга тенг.
Бухгалтерия проводкалари:
|
Хўжалик операцияларининг мазмуни |
Сумма, минг сўм |
Счётлар корреспонденцияси |
|
|
дебет |
кредит |
||
|
Таъмирлаш бўйича бажарилган ишларнинг таннархи акс эттирилди: ● маъмурий бино ● дам олиш зонаси |
20 000 25 000 |
2310-«Ёрдамчи ишлаб чиқариш» |
1050-«Қурилиш материаллари» 6520-«Мақсадли давлат жамғармаларига тўловлар» 6710-«Меҳнат ҳақи бўйича ходим билан ҳисоблашишлар» |
|
Таъмирлаш бўйича бажарилган ишларнинг таннархи ҳисобдан чиқарилди: ● маъмурий бино ● дам олиш зонаси |
20 000 25 000 |
9420-«Маъмурий харажатлар» 9430-«Бошқа операцион харажатлар» |
2310-«Ёрдамчи ишлаб чиқариш» |
|
Ўз кучи билан дам олиш зонасини таъмирлаш бўйича ишларни бажаришда реализация қилишнинг ўртача ўлчанган қийматидан келиб чиқиб ҚҚС ҳисобланди |
7 200 |
9430-«Бошқа операцион харажатлар» |
6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича)» |
Ҳисобланган ҚҚС суммасига бухгалтерия маълумотномасини расмийлаштириш зарур. Унинг маълумотлари ҚҚС бўйича ҳисоботда акс эттирилиши учун бир томонлама ҳисобварақ-фактурани шакллантиринг. Бунда «Ҳисобварақ-фактура рақами» ва «Ҳисобварақ-фактуранинг санаси» устунларида бухгалтерия маълумотномаси рақами ва санасини кўрсатинг.
ҚҚС бўйича ҳисоботда (1-илова, АВ томонидан 24.02.2020 йилда 3221-сон билан рўйхатдан ўтказилган) операция қуйидаги тарзда акс эттирилади:
● реализация қилиш бўйича айланма (48 000 минг сўм) ва ҳисобланган ҚҚС (7 200 минг сўм) суммалари бир томонлама ҳисобварақ-фактура асосида автоматик тарзда Реализация қилинган товарлар (хизматлар) бўйича ҳисобварақ-фактуралар (ҳисобварақ-фактура ўрнини босадиган ҳужжатлар) реестрида (Сотишлар реестри, ҚҚС ҳисоб-китобига 5-илова) акс эттирилади;
● реализация қилиш бўйича айланма суммасини (48 000 минг сўм) ҚҚС ҳисоб-китобига 1-илованинг 010811 сатри 3-устунида кўрсатинг.
