Фойда солиғининг рағбатлантирувчи функциялари амалдаги қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар тизимида ўз аксини топади. Ушбу имтиёзлар жуда кўп ва хилма-хилдир. Шу сабабли улардан фойдаланувчи шахсларда имтиёзларни ҳисоботда ва бухгалтерия ҳисобида акс эттириш билан боғлиқ саволлар кўп юзага келади.
ФОЙДА СОЛИҒИ БЎЙИЧА ИМТИЁЗЛАР ҲИСОБОТДА ҚАНДАЙ АКС ЭТТИРИЛАДИ
Фойда солиғи бўйича имтиёзларни Фойда солиғи ҳисоб-китобига (1-илова, АВ томонидан 21.01.2019 йилда 3126-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 4-«Имтиёзлар» иловасида акс эттиринг.
Солиқ солишдан озод этиладиган фойда
Солиқ кодексига мувофиқ, қуйидагиларнинг фойдаси фойда солиғини тўлашдан озод қилинади (Солиқ кодексининг 158-моддаси):
Ўзбекистон Республикаси Миллий гвардиясининг қўриқлаш бўлинмалари;
● протез-ортопедия буюмлари, ногиронлар учун инвентарлар ишлаб чиқаришдан, шунингдек уларга ортопедик протезлаш хизмати кўрсатишдан, протез-ортопедия буюмлари ва инвентарларни таъмирлаш ҳамда уларга хизмат кўрсатишдан олинган;
● шаҳар йўловчилар транспортида (таксидан, шу жумладан йўналишли таксидан ташқари) йўловчиларни ташиш бўйича хизматлар кўрсатишдан олинган;
● моддий маданий мерос объектларини таъмирлаш ҳамда қайта тиклаш ишларини амалга оширишдан олинган;
● Халқ банки томонидан фуқароларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварақларидаги маблағлардан фойдаланишдан олинган;
● фонд биржасида эмиссиявий қимматли қоғозларни реализация қилишдан олинган.
Бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан ҳам фойда солиғидан озод қилиш тақдим этилади.
Масалан, Президентнинг 29.11.2018 йилдаги ПФ-5587-сон Фармонига мувофиқ, товарлар (ишлар, хизматлар)ни реализация қилишдан тушган умумий тушумда экспорт улуши 15%дан юқори бўлганда солиқ солинадиган фойдани экспортдан реализация қилиш ҳажмига тўғри келадиган қисмга камайтиришингиз мумкин. Имтиёз комиссионер орқали олинган экспортдан тушган тушумга ҳам татбиқ этилади (ПФ-5587-сон Фармоннинг 1-банди).
Экспорт бўйича имтиёзни қўллаш учун мажбурий шартлар (ПФ-5587-сон Фармоннинг 2-банди):
экспорт фактининг ҳужжатлар билан тасдиқланиши;
товарлар экспорт режимига чиқарилган кундан бошлаб 180 кун мобайнида валюта тушуми келиб тушиши.
Экспорт бўйича имтиёз қуйидагиларга нисбатан татбиқ этилмайди:
● 2019 йил 1 январдан қўлланиладиган солиқ имтиёзлари татбиқ этилмайдиган экспорт қилинадиган хом ашё товарлари рўйхати (ПФ-5587-сон Фармон билан тасдиқланган) бўйича хом ашё товарларининг айрим турларига;
● халқаро ташишлар (автотранспортдан ташқари);
● узатиш қувурлари ва газ қувурлари орқали етказиб бериш хизматларига.
Солиқдан озод этиладиган фойдани тўғридан-тўғри ёки мутаносиб усул ёрдамида аниқлашингиз мумкин.
|
Усул
|
Имтиёзли фойда қуйидагилар сифатида аниқланади:
|
|
Тўғридан-тўғри
|
имтиёзли фаолият турига кирадиган даромадлар ва харажатлар ўртасидаги фарқ
|
|
Мутаносиб
|
реализация қилишдан тушган умумий соф тушумга нисбатан имтиёзли соф тушумнинг салмоғига тенг бўлган умумий фойдадаги улуш
|
Мутаносиб усулдан фойдаланиб, имтиёзли фаолият турларини реализация қилишдан тушган тушумни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 3-устуни 011–014-сатрларида акс эттиринг. Имтиёзли фаолият турларидан тушган тушумни реализация қилишдан тушган умумий тушумга бўлиб ва 100 га кўпайтириб (салмоқ фоизларда кўрсатилади), салмоқни илованинг 4-устунида белгиланг.
Алоҳида норматив-ҳуқуқий ҳужжат билан имтиёз тақдим этилаётган бўлса, имтиёзли тушумни 0141 ва ундан кейинги сатрларда 1-устунда тури, НҲҲ санаси, рақами ва номи, шунингдек имтиёзни тақдим этаётган бандни кўрсатган ҳолда акс эттиринг.
МИСОЛ. Имтиёзли фаолият туридан тушган тушум салмоғини ҳисоблаш
Ҳисобот даврида корхонанинг соф тушуми 50 000 минг сўмни ташкил этди, шу жумладан шаҳар йўловчилар транспортида йўловчиларни ташиш бўйича хизматлар кўрсатишдан тушган тушум – 10 000 минг сўм.
Имтиёзли тушумнинг салмоғини аниқлаймиз:
10 000 / 50 000 х 100% = 20%.
4-иловада қуйидагиларни акс эттирамиз:
● 3-устуннинг 010-сатрида – 50 000 минг сўм;
● 3-устуннинг 012-сатрида – 10 000 минг сўм;
● 4-устуннинг 012-сатрида – 20%.
Тўғридан-тўғри усулдан фойдалансангиз, имтиёзли тушумнинг салмоғини аниқлашга зарурат йўқлиги сабабли 010–014-сатрларни тўлдириш керак эмас.
Солиқ солишдан озод этиладиган фойдани фаолият турига қараб 4-илованинг 040–045-сатрларида акс эттиринг:
тўғридан-тўғри усулдан фойдаланганда – имтиёзли фаолият турига кирадиган даромадлар ва харажатлар ўртасидаги фарқ сифатида;
мутаносиб усулдан фойдаланганда – реализация қилишдан тушган умумий соф тушумга нисбатан имтиёзли соф тушумнинг салмоғига тенг бўлган умумий солиқ солинадиган фойдадаги улуш сифатида. Салмоқни 4-илованинг 4-устуни 011–014-сатрларида белгилагансиз.
МИСОЛ. Солиқ солишдан озод этиладиган фойдани аниқлаш
Ҳисобот даврида корхонанинг солиқ солинадиган фойдаси 7 000 минг сўмни ташкил этди. Реализация қилишдан тушган умумий соф тушумда шаҳар йўловчилар транспортида йўловчиларни ташиш бўйича хизматлар кўрсатишдан тушган имтиёзли тушумнинг салмоғи – 20%.
Солиқ солишдан озод этиладиган фойдани аниқлаймиз:
7 000 х 20% = 1 400 минг сўм.
4-иловада қуйидагиларни акс эттирамиз:
● 020-сатрда – 7 000 минг сўм;
● 040 ва 042-сатрларда – 1 400 минг сўм.
Солиқ солишдан озод этилган фойда суммаси солиқ солинадиган фойдадан ошиши мумкин эмас (4-илованинг 020-сатри).
Солиқ солинадиган фойданинг камайтирилиши
Солиқ кодексига мувофиқ, солиқ солинадиган фойдани қуйидаги суммага камайтиришингиз мумкин (Солиқ кодексининг 159-моддаси):
● бадаллар, ҳомийлик ва хайрия тариқасидаги маблағлар суммасига;
● инвестицияларга йўналтириладиган маблағлар суммасига;
● ёш оилалар тоифасига кирувчи ходимларга ипотека кредитлари бадаллари тўлашга ва (ёки) мулк сифатида уй-жой олишга текин йўналтириладиган маблағлар суммасига;
● диний ва жамоат бирлашмаларининг (касаба уюшмалари, сиёсий партиялар ва ҳаракатлардан ташқари), хайрия жамғармаларининг уставда белгиланган фаолиятини амалга ошириш учун йўналтириладиган ажратмалари суммасига;
● қўшимча фойда солиғини тўласангиз, соф қўшимча фойда суммасига.
Солиқ кодексига мувофиқ солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммаларини Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 060–065-сатрларида акс эттиринг.
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш турларини батафсил кўриб чиқамиз.
Ҳомийлик ва хайрия ёрдами
Ҳар қандай ҳомийлик ва хайрия ёрдами чегирилмайдиган харажат ҳисобланади (Солиқ кодексининг 147-моддаси 7-банди).
Уни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 2-«Чегирилмайдиган харажатлар (солиқ солинадиган базага қайта қўшиладиган харажатлар)» иловасининг 080-сатрида акс эттиринг.
Ҳомийлик ва хайрия ёрдами учун харажатлар солиқ солинадиган фойдани, бироқ 2%дан кўп бўлмаган миқдорда камайтириши мумкин (Солиқ кодексининг 159-моддаси 1-банди). Бу фақат қуйидагиларга кўрсатилган ёрдам суммаларига татбиқ этилади:
● экология, соғломлаштириш ва хайрия жамғармаларига;
● маданият, соғлиқни сақлаш;
● меҳнат органлари, жисмоний тарбия ва спорт муассасаларига;
● таълим муассасаларига;
● маҳаллий давлат ҳокимияти органларига;
● фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига.
Камайтириш суммасини Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 061-сатрида акс эттиринг.
МИСОЛ. Солиқ солинадиган фойдани хайрия ёрдами суммасига камайтириш
Корхона ҳисобот даврида солиқ солинадиган фойда – 100 000 минг сўм олган. У маданият муассасасига 5 000 минг сўмлик хайрия ёрдами кўрсатган.
Бутун сумма – 5 000 минг сўм – Фойда солиғи ҳисоб-китобига 2-илованинг 080-сатрида акс эттириладиган чегирилмайдиган харажат.
Солиқ солинадиган фойдани камайтирадиган суммани аниқлаймиз:
100 000 х 2% = 2 000 минг сўм.
Камайтириш суммасини Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 061-сатрида акс эттирамиз.
Шу тариқа, аввал 5 000 минг сўмни чегирилмайдиган харажат сифатида солиқ солинадиган базага киритамиз, сўнг 2 000 минг сўмни имтиёз сифатида ундан чегирамиз.
Инвестицияларга йўналтириладиган маблағлар
Маблағлар инвестицияларга йўналтирилганда имтиёзларни қўллаш тартиби махсус Низом (АВ томонидан 25.08.2017 йилда 2918-сон билан рўйхатдан ўтказилган) билан белгиланган.
Фойда солиғи бўйича солиқ солинадиган база қуйидагиларга йўналтирилган маблағларга камайтирилади (Солиқ кодексининг 159-моддаси 3-банди):
● ишлаб чиқаришни модернизациялашга, техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлашга;
● янги технологик жиҳоз харид қилишга. Янги технологик жиҳоз чиқарилган санадан бошлаб 3 йилдан кўп вақт ўтмаган жиҳоз ҳисобланади;
● ишлаб чиқаришни янги қурилиш шаклида кенгайтиришга;
● ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун фойдаланиладиган бинолар ва иншоотларни реконструкция қилишга;
● юқорида келтирилган мақсадлар учун олинган кредитларни узишга;
● лизинг объекти қийматининг ўрнини қоплашга.
Лизинг объектини қўшимча лизингга беришда солиқ имтиёзлари:
● қўшимча лизингга олувчига нисбатан татбиқ этилади;
● лизинг объектини қўшимча лизингга берувчи лизингга олувчига нисбатан татбиқ этилмайди (2918-сон Низомнинг 4-банди).
Солиқ солинадиган базани камайтириш суммаси:
● солиқ даври мобайнида жамғарилган амортизацияни чегирган ҳолда аниқланади;
● солиқ солинадиган фойданинг 30%идан кўп бўлиши мумкин эмас (2918-сон Низомнинг 6-банди).
Солиқ солинадиган фойдани 5 йил мобайнида:
● юқорида тилга олинган харажатлар амалга оширилган солиқ давридан бошлаб;
● технологик жиҳоз учун – фойдаланишга киритилган пайтдан бошлаб камайтиринг (2918-сон Низомнинг 10-банди).
Қайси фаолият туридан фойда олинганидан қатъи назар, солиқ солинадиган базанинг бутун суммасига нисбатан имтиёзни қўлланг.
Имтиёз фақат товарларни (ишларни, хизматларни) ишлаб чиқарувчи корхоналар томонидан қўлланилади.
Янги технологик жиҳоз харид қилинган (импорт қилинган) пайтдан эътиборан 3 йил ичида реализация қилинган ёки текинга берилган тақдирда, имтиёзнинг амал қилиши бекор қилинади. Бунда солиқ тўловчида имтиёз қўлланилган бутун давр учун фойда солиғини тўлаш бўйича мажбуриятлар тикланади.
Инвестициялар Фойда солиғи ҳисоб-китобида
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини Фойда солиғи ҳисоб-китобига 5-«Ҳисобот (солиқ) даври учун солиқ солинадиган фойдани камайтирадиган, инвестицияга йўналтириладиган маблағлар суммаси ҳисоб-китоби» иловасида акс эттиринг.
5-илова тўлдирилишини қадамма-қадам кўриб чиқамиз.
1-қадам
Солиқ солинадиган фойда 5 йил мобайнида ва 30%дан кўп бўлмаган миқдорда камайтирилиши мумкинлиги боис солиқ даври бошига келиб ўтган солиқ даврларида қопланмаган маблағлар сальдоси қолиши мумкин. Уни инвестицияларга харажатлар амалга оширилган ёки жиҳоз фойдаланишга киритилган санага қараб йиллар бўйича тақсимланг.
Аввалги йилларда қопланмаган харажатларни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 5-илованинг 010–014-сатрларида акс эттиринг. Улар ўтган солиқ давридаги Фойда солиғи ҳисоб-китобига 5-илованинг 102–105-сатрларидаги қопланмаган харажатлар қийматларига мос келиши керак.
МИСОЛ. Аввалги солиқ даврида инвестицияларга йўналтирилган қопланмаган харажатларни ҳисоботда акс эттириш
2018 йилда ишлаб чиқариш корхонаси модернизациялашга 50 000 минг сўм сарфлаган. 2018 йилда фойда солиғи бўйича солиқ солинадиган база 20 000 минг сўмга камайтирилган. 2019 йил бошига келиб қопланмаган харажатлар 30 000 минг сўмни (50 000 – 20 000) ташкил этди.
Ушбу суммани Фойда солиғи ҳисоб-китобига 5-иловада акс эттирамиз:
● 2018 йил учун – 105-сатрда ва 100-сатрдаги суммага киритамиз;
● 2019 йил учун – 014-сатрда ва 010-сатрдаги суммага киритамиз.
2019 йил мобайнида 010–014-сатрлардаги қиймат ўзгармайди.
Барча кейинги сатрлар (қопланмаган маблағларнинг қолдиқлари акс эттириладиган 100–105-сатрлардан ташқари) қуйидаги муддат учун йил бошидан ортиб борган ҳолда 3–6-устунларда кўрсатилади: I чорак; I ярим йиллик; 9 ой; бир йил.
2-қадам
Ҳисобот даврида барча асосий воситалар бўйича ҳисобланган амортизацияни Ҳисоб-китобга 5-илованинг 020-сатрида акс эттиринг.
3-қадам
Илованинг 030–052-сатрларида солиқ даврида инвестицияларга йўналтирилган маблағлардан фойдаланилишини акс эттиринг.
Кредитни (лизингни) сўндириш чоғида солиқ солинадиган фойдадан фақат асосий қарзни сўндириш (лизинг объекти қийматини қоплаш) суммаларини чегиринг.
МИСОЛ. Кредитни сўндириш чоғида солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаш
Корхона ишлаб чиқаришни техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш учун олинган кредитни сўндирмоқда. У ҳисобот даврида 30 000 минг сўмлик асосий қарзни сўндирди ва кредит бўйича фоизлар – 5 000 минг сўмни тўлади. Солиқ солинадиган фойдани 5 йил мобайнида фақат асосий қарз суммаси – 30 000 минг сўмга камайтириш мумкин. Фоизлар суммаси уни камайтирмайди.
Кредит маблағлари инвестицияланганда солиқ солинадиган база фақат бир марта камайтирилади:
● ё инвестициялаш чоғида;
● ёхуд кредитни сўндириш чоғида.
4-қадам
Сўнг инвестициялар суммасини ҳисобланган амортизация суммаси билан солиштиринг. Инвестицияларнинг амортизация суммасидан ошишини Ҳисоб-китобга 5-илованинг 060-сатрида акс эттиринг.
Амортизация инвестициялардан ошса, 060-сатрда «0» кўрсатинг. Бу жорий ҳисобот даврида солиқ солинадиган база камайтирилмаслигини англатади.
5-қадам
Инвестицияларга йўналтирилган маблағларнинг умумий суммасини жорий ҳисобот даврида инвестицияларнинг амортизациядан ошган суммасини (060-сатр) ва ўтган солиқ даврларида қопланмаган маблағлар сальдосини (010-сатр 6-устун) қўшиш йўли билан аниқланг. Уни Ҳисоб-китобга 5-илованинг 070-сатрида акс эттиринг.
6-қадам
Ҳисобот давридаги солиқ солинадиган фойдани (Ҳисоб-китоб ва 5-илованинг 080-сатри) инвестиция қилинган маблағларнинг умумий суммаси (5-илованинг 070-сатри) билан солиштиринг.
Фойдани 30%дан кўп бўлмаган миқдорга камайтиришингиз мумкин.
МИСОЛ. Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаш
I вариант – инвестициялар суммаси солиқ солинадиган фойданинг 30%идан ошади
Ҳисобот даврида ишлаб чиқариш корхонасининг солиқ солинадиган фойдаси – 30 000 минг сўм; инвестициялар суммаси – 50 000 минг сўм.
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаймиз:
30 000 х 30% = 9 000 минг сўм.
5-илованинг 090-сатрида 9 000 минг сўмни акс эттирамиз. Инвестицияларнинг қолган суммаси – 41 000 минг сўм (50 000 – 9 000) келгуси ҳисобот даврларида (жорий солиқ даврини ҳисобга олган ҳолда 5 йил мобайнида) солиқ солинадиган фойдани камайтиради.
II вариант – инвестициялар суммаси солиқ солинадиган фойданинг 30%идан кам
Ҳисобот даврида ишлаб чиқариш корхонасининг солиқ солинадиган фойдаси – 30 000 минг сўм; инвестициялар суммаси – 5 000 минг сўм.
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммаси 9 000 минг сўмга (30 000 х 30%) тенг.
5-илованинг 090-сатрида инвестицияларнинг ҳақиқий суммаси – 5 000 минг сўмни акс эттирамиз.
7-қадам
Ҳисобот даври охирида инвестицияларга йўналтирилган жами ва йиллар кесимида қопланмаган маблағлар қолдиқларини аниқланг. Уларни Ҳисоб-китобга 5-илованинг 100–105-сатрларида акс эттиринг.
Қопланмаган маблағларнинг қолдиқларини эҳтимолий беш йилнинг (шу жумладан жорий) энг дастлабкисидан бошлаб сўндиринг.
МИСОЛ. Ҳисобот даври охирида қопланмаган маблағларнинг қолдиқларини аниқлаш
2019 йил бошига келиб инвестицияларга йўналтирилган қопланмаган маблағларнинг қолдиқлари жами 70 000 минг сўмни ташкил этган. Шу жумладан 2015 йилда – 5 000 минг сўм; 2016 йилда – 15 000 минг сўм; 2017 йилда – 0 сўм; 2018 йилда – 50 000 минг сўм.
2019 йилда инвестициялар суммаси – 45 000 минг сўм; солиқ солинадиган фойда – 100 000 минг сўм.
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаймиз:
100 000 х 30% = 30 000 минг сўм.
Жорий ҳисобот даврида инвестицияларни сўндирамиз: 2015 йилда – 5 000 минг сўм; 2016 йилда – 15 000 минг сўм; 2018 йилда – 10 000 минг сўм (30 000 – 5 000 – 15 000).
5-иловада қуйидагиларни акс эттирамиз:
● 100-сатрда – 2018 йилда қопланмаган маблағлар қолдиғи суммаси – 40 000 минг сўм (50 000 – 10 000) ва 2019 йилги инвестициялар – 45 000 минг сўм. Жами 85 000 минг сўм (40 000 + 45 000);
● 101-сатрда – 2015 йилда қопланмаган маблағлар қолдиғи – 0 сўм;
● 102-сатрда – 2016 йилда қопланмаган маблағлар қолдиғи – 0 сўм;
● 103-сатрда – 2017 йилда қопланмаган маблағлар қолдиғи – 0 сўм;
● 104-сатрда – 2018 йилда қопланмаган маблағлар қолдиғи – 40 000 минг сўм;
● 105-сатрда – 2019 йилги инвестициялар – 45 000 минг сўм.
Фойдаланишга киритилган янги технологик жиҳоз тўғрисида маълумотнома
Фойдаланишга янгитдан киритилаётган янги технологик жиҳоз бўйича солиқ имтиёзларини қўллаш учун фойда солиғи ҳисоб-китобига Фойдаланишга киритилган янги технологик жиҳоз тўғрисида маълумотномани (2918-сон Низомга илова) илова қилинг.
Маълумотномада қуйидагиларни акс эттиринг:
● янги технологик жиҳоз номи;
● чиқарилган сана, уни илова қилинган ҳужжатлар ёки жиҳознинг техник ҳужжатлари асосида аниқланг;
● харид қилинган сана (харид қилинганлигини тасдиқловчи ҳужжат санаси);
● фойдаланишга топширилган (асосий воситалар таркибига қабул қилинган) сана;
● харид қилишга йўналтирилган маблағлар суммаси;
● харид қилиш маблағлари манбаи – ўзига тегишли ёки қарз маблағлари.
Солиқ органлари маълумотнома асосида қуйидагиларни аниқлайдилар:
● номига қараб – жиҳоз технологик жиҳозлар сирасига киришини;
● чиқарилган санасига қараб – жиҳознинг янгилигини, сабаби ушбу санадан бошлаб 3 йил ўтгани йўқ;
● фойдаланишга топширилган санасига қараб – фойда солиғи бўйича имтиёзни қачондан бошлаб қўллашингиз мумкинлигини;
● харид қилишга йўналтирилган маблағлар суммасига қараб – солиқ солинадиган фойдани қандай суммага камайтириш мумкинлигини.
Сиз харид қилиш учун сарфлаган маблағларгина солиқ солинадиган фойдани камайтириши мумкин.
Харид қилишга йўналтирилган маблағларга жиҳозни харид қилиш билан боғлиқ харажатлар ҳам киради (АВ томонидан 20.01.2004 йилда 1299-сон билан рўйхатдан ўтказилган 5-сон БҲМСнинг 11-банди):
● рўйхатга олиш йиғимлари, давлат божлари ва бошқа тўловлар;
● божхона божлари ва йиғимлари;
● солиқлар ва йиғимларнинг қопланмайдиган суммалари;
● ахборот ва маслаҳат хизматлари учун тўланадиган суммалар;
● етказиб бериш хатарини суғурталаш бўйича харажатлар;
● воситачиларга тўланадиган мукофотлар;
● жиҳозни ўрнатиш, монтаж қилиш, созлаш ва ишга туширишга оид харажатлар;
● уни ишчи ҳолатга келтириш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатлар.
Ушбу харажатларни жиҳоз қийматига киритинг. Улар ҳам солиқ солинадиган фойдани камайтиради.
МИСОЛ. Имтиёзни қўллаш мақсадида харид қилишга йўналтирилган маблағларни аниқлаш
Корхона қиймати 200 000 минг сўмлик (ҚҚСсиз) янги технологик жиҳоз харид қилди. Монтаж қилиш қиймати ҚҚСсиз – 30 000 минг сўм. Корхона 230 000 минг сўмни солиқ солинадиган фойдани камайтиришга йўналтириши мумкин.
Жиҳозни текинга олган бўлсангиз, харид қилиш харажатларини ҳисобга олган ҳолда жорий қиймати бўйича баҳоланг (5-сон БҲМСнинг 15-банди).
Бунда жиҳозни харид қилишга йўналтирилган маблағларни харид қилиш учун ҳақиқатда сарфланган харажатлардан келиб чиқиб аниқланг. Солиқ солинадиган фойдани фақат улар камайтириши мумкин.
МИСОЛ. Жиҳоз текинга олинганда имтиёзни қўллаш мақсадида харид қилишга йўналтирилган маблағларни аниқлаш
Корхона жиҳозни текинга олди. Уни монтаж қилишга 50 000 минг сўм (ҚҚСсиз) сарфлади. Жиҳоз монтаж қилиш қийматини ўз ичига олган жорий қиймати – 250 000 минг сўм бўйича балансга кирим қилинди. Корхона фақат жиҳозни монтаж қилиш харажатлари – 50 000 минг сўмни солиқ солинадиган фойдани камайтиришга йўналтириши мумкин.
Ходимларга ипотека кредитлари бўйича бадаллар ва (ёки) уй-жой олиш
Солиқ солинадиган фойда ёш оилалар тоифасига кирувчи ходимларга ипотека кредитлари бадаллари тўлашга ва (ёки) уй-жой олишга текин йўналтириладиган маблағлар суммасига, бироқ 10%дан ошмаган миқдорда камайтирилади (Солиқ кодексининг 159-моддаси 5-банди).
Қуйидагилар ёш оила тоифасига киритилади («Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида»ги Қонуннинг 3-моддаси, 18.05.2007 йилдаги ПФ-3878-сон Фармоннинг 3-банди):
● турмуш қурганларнинг ёши 30 ёшдан ошмаган;
● болаларни (болани) 30 ёшдан ошмаган ота-онадан бири, шу жумладан, турмушидан ажрашган эркак (аёл), бева (бева аёл) кишилар тарбиялаётган оилалар.
Имтиёзни қўллаш учун уй-жойининг ҳақи тўланаётган ходим:
● ходимнинг паспорти асосида – 30 ёшдан ошмаганига;
● никоҳ тузилганлиги ҳақидаги гувоҳнома ва эрнинг (хотиннинг) паспорти асосида – 30 ёшдан ошмаган эри (хотини) борлигига;
● ажрашганлик ҳақидаги (ўлим ҳақидаги) гувоҳнома ва туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома асосида – турмушидан ажрашганига (бева аёл ёки бева эркак) ва боласи борлигига ишонч ҳосил қилинг.
Ходимлар – ёш оилалар аъзоларига уй-жой олиш учун маблағлар уларнинг даромадига киритилмайди (Солиқ кодексининг 171-моддаси 2-қисми 14-банди).
Уларни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 062-сатрида акс эттиринг.
МИСОЛ. Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаш
Ҳисобот даврида корхона ёш оилалар тоифасига кирувчи ходимларга мулк сифатида уй-жой олишга маблағлар – 30 000 минг сўм йўналтирди. Солиқ солинадиган фойда 100 000 минг сўмни ташкил этди. Солиқ солинадиган фойдани уй-жой олиш учун харажатлар суммасига, бироқ 10%дан ошмаган миқдорда камайтириш мумкин.
Солиқ солинадиган фойдани камайтирадиган энг юқори суммани аниқлаймиз:
100 000 х 10% = 10 000 минг сўм.
Яъни сарфланган 30 000 минг сўмнинг фақат 10 000 минг сўми солиқ солинадиган фойдани камайтиради.
Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 062-сатрида 10 000 минг сўмни акс эттирамиз.
Диний ва жамоат бирлашмаларининг, хайрия жамғармаларининг устав фаолиятига ажратмалар
Корхонангиз мулкдори:
● диний бирлашма;
● жамоат бирлашмаси;
● хайрия жамғармаси
бўлса, сиз мулкдорнинг устав фаолияти учун маблағларни йўналтирсангиз, улар солиқ солинадиган фойдангизни камайтиради (Солиқ кодексининг 159-моддаси 6-банди).
Уларни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 063-сатрида акс эттиринг.
Ушбу имтиёз:
● касаба уюшмалари;
● сиёсий партиялар ва ҳаракатларнинг мулкида бўлган корхоналарга нисбатан татбиқ этилмайди.
Солиқ солинадиган фойдани соф қўшимча фойда суммасига камайтириш
Қўшимча фойда солиғини тўловчи корхоналар солиқ солинадиган фойдани соф қўшимча фойда суммасига камайтиришлари мумкин.
Қуйидагилар қўшимча фойда солиғини тўламайдилар
● инвесторлар;
● маҳсулот тақсимотига оид битимларнинг иштирокчилари.
Соф қўшимча фойдани қўшимча фойда суммаси билан қўшимча фойда қисмига тўғри келадиган соф тушумдан ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси ўртасидаги фарқ сифатида аниқланг (Солиқ кодексининг 250-моддаси).
Уни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 064-сатрида акс эттиринг.
МИСОЛ. Табиий газ экспорт қилинганда солиқ солинадиган фойдани камайтирадиган соф қўшимча фойда суммасини аниқлаш
Корхона ҳисобот даврида 1 000 куб м учун ҚҚС ва акциз солиғисиз 170 АҚШ долларига 1 000 000 куб м табиий газни экспортга реализация қилди. Реализация қилиш санасидаги доллар курси – 9 424,54 сўм. Қўшимча фойдани ва табиий газ бўйича ушбу солиқни ҳисоблаш тартиби махсус Низомда (АВ томонидан 24.02.2009 йилда 1909-сон билан рўйхатдан ўтказилган) белгиланган.
Газни реализация қилишдан тушган соф тушум 1 602 171,8 минг сўмни (170 х 9 424,54 х 1 000) ташкил этди.
Бутун реализация ҳажмининг ҚҚС ва акциз солиғисиз ҳисоб-китоб нархи (26.12.2018 йилдаги ПҚ-4086-сон қарорга 13-илова):
$ 160 х 9 424,54 х 1 000 = 1 507 926,4 минг сўм.
Қўшимча фойда суммасини аниқлаймиз:
1 602 171,8 – 1 507 926,4 = 94 245,4 минг сўм.
Қўшимча фойдага тўғри келадиган улушда 30%лик ставкадаги ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ (ПҚ-4086-сон қарорга 10-илова):
94 245,4 х 30% = 28 273,62 минг сўм.
Соф қўшимча фойдани аниқлаймиз:
94 245,4 – 28 273,62 = 65 971,78 минг сўм.
Корхона солиқ солинадиган фойдани ушбу суммага камайтиради ва уни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 064-сатрида акс эттиради.
Ўтган йилларда кўрилган зарарлар
Корхона зарар кўрган бўлса, кейинги солиқ даврларидаги солиқ солинадиган фойдани унинг суммасига камайтиришингиз мумкин.
Зарар – чегирилиши лозим бўлган харажатларнинг жами даромаддан ошиб кетиши (Солиқ кодексининг 161-моддаси). Яъни зарарни аниқлаш чоғида Солиқ кодексининг 147-моддасида белгиланган чегирилмайдиган харажатларни чегириш керак эмас.
Солиқ солинадиган фойданинг ўтган солиқ даврларидаги зарарлар суммасига камайтирилишини Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 070-сатрида акс эттиринг. Камайтириш суммасини аниқлаш учун Ҳисоб-китобга 6-«Жорий солиқ давридаги солиқ солинадиган фойдани камайтирадиган ўтган йиллар зарари суммасининг ҳисоб-китоби» иловасини тўлдиринг.
Фақат ҳисобот йилидаги Фойда солиғи ҳисоб-китобини тўлдираётганда зарарлар ҳақидаги ахборотни акс эттиринг. Бу фақат ҳисобот йили якунига кўра:
● жорий йилдаги зарар аниқланишини;
● фойда ўтган йиллардаги зарарларга камайтирилишини англатади.
6-илова тўлдирилишини босқичма-босқич кўриб чиқамиз.
1-қадам
6-илованинг 010-015-сатрларида жорий ҳисобот даври бошига келиб – жами (010-сатр) ва йиллар кесимида (011–015-сатрлар) тақсимлаб ўтказилмаган зарар қолдиғини акс эттиринг.
Сатрлар қийматлари ўтган солиқ даври охирига келиб тақсимлаб ўтказилмаган зарарлар қолдиқларининг қийматларига (062–066-сатрлар) мос келиши керак.
Зарарларни 5 йил ичида келгуси даврларга тақсимлаб ўтказиш мумкин. Жорий солиқ даврида фақат ўтган 5 йилдаги зарарларни кўриб чиқинг.
МИСОЛ. Ўтган йилларда кўрилган зарарларни ҳисоботда акс эттириш
Корхона қуйидаги зарарларни кўрган: 2014 йилда – 20 000 минг сўм, 2015-2019 йилларда эҳтимолий сўндириш муддати билан; 2016 йилда – 5 000 минг сўм, 2017–2021 йилларда эҳтимолий сўндириш муддати билан. Корхона 2019 йилда 6-иловада қуйидагиларни акс эттиради:
● 010-сатрда – ўтган 5 йилдаги (2014–2018 йиллар) умумий қарз – 25 000 минг сўм;
● 011-сатрда – 2014 йилдаги қарз – 20 000 минг сўм. 2018 йилги Ҳисоб-китобга 6-илованинг 062-сатридаги қийматга мос келади;
● 012-сатрда – 2015 йилдаги қарз – 0 сўм. 2018 йилги Ҳисоб-китобга 6-илованинг 063-сатридаги қийматга мос келади;
● 013-сатрда – 2016 йилдаги қарз – 5 000 минг сўм. 2018 йилги Ҳисоб-китобга 6-илованинг 064-сатридаги қийматга мос келади;
● 014-сатрда – 2017 йилдаги қарз – 0 сўм. 2018 йилги Ҳисоб-китобга 6-илованинг 065-сатридаги қийматга мос келади;
● 015-сатрда – 2018 йилдаги қарз – 0 сўм. 2018 йилги Ҳисоб-китобга 6-илованинг 066-сатридаги қийматга мос келади.
2-қадам
Жорий йилда зарар бор-йўқлигини аниқланг. Бунинг учун Ҳисоб-китобнинг 080-«Солиқ солинадиган фойда» сатри ва Ҳисоб-китобнинг 070-«Олиниши лозим бўлган дивидендлар ва фоизлар» сатри қийматини қўшинг.
Ижобий натижа чиқса, демак, корхона фойда олган бўлади. Бунда 6-илованинг 020-«Жорий йилда олинган зарар» сатрига «0» қўйинг.
Натижа салбий бўлса, корхона зарар кўрган бўлади. Уни 020-сатрда «–» белгисисиз кўрсатинг.
МИСОЛ. Жорий йилда кўрилган зарарни аниқлаш
I вариант
Ҳисобот йилида фойда солиғи тўлангунгача кўрилган зарар 30 000 минг сўмни ташкил этди; таннархдан паст нархда реализация қилишдан кўрилган зарар – 5 000 минг сўм; текинга олинган мол-мулк – 1 000 минг сўм; чегирилмайдиган харажатлар – 20 000 минг сўм.
Жорий йилда кўрилган зарарни аниқлаймиз:
– 30 000 + 5 000 + 1 000 + 20 000 = – 4 000 минг сўм.
Кўрилган зарар «айирув» белгисисиз Фойда солиғи ҳисоб-китобига 6-илованинг 020-сатрида акс эттирилади.
II вариант
Ҳисобот йилида фойда солиғи тўлангунгача кўрилган зарар – 30 000 минг сўм; таннархдан паст нархда реализация қилишдан кўрилган зарар – 5 000 минг сўм; текинга олинган мол-мулк – 1 000 минг сўм; чегирилмайдиган харажатлар – 25 000 минг сўм.
Жорий йилда зарар кўрилган-кўрилмаганини аниқлаймиз:
– 30 000 + 5 000 + 1 000 + 25 000 = 1 000 минг сўм.
Натижа ижобий бўлди, зарар кўрилмаган. Шу сабабли Фойда солиғи ҳисоб-китобига 6-илованинг 020-сатрида «0» ёзамиз.
3-қадам
Камайтириш суммаси фойда солиғи бўйича қўлланиладиган барча имтиёзлар суммасига камайтирилган солиқ солинадиган фойдадан аниқланади (ўтган йилларда кўрилган зарарлар ҳисобига камайтиришдан ташқари).
Бунинг учун солиқ солинадиган фойдадан (Ҳисоб-китобнинг 080-сатри) Солиқ кодекси ва бошқа НҲҲга мувофиқ уни камайтириш суммасини (Ҳисоб-китобга 4-илованинг 060-сатри + 080-сатри) айиринг.
Имтиёзларга камайтирилган солиқ солинадиган фойдани Фойда солиғи ҳисоб-китобига 6-илованинг 030-сатрида акс эттиринг.
МИСОЛ. Ўтган йилларда кўрилган зарарларга камайтириш учун фойдани аниқлаш
Ҳисобот йилида солиқ солинадиган фойда – 50 000 минг сўм.
Фойда қуйидаги суммаларга камайтирилади:
● хайрия жамғармасига бадаллар суммасига – 5 000 минг сўм;
● экспортга тўғри келадиган фойда суммасига – 25 000 минг сўм.
Ўтган йилларда кўрилган зарарларга камайтириш учун фойдани аниқлаймиз:
50 000 – 5 000 – 25 000 = 20 000 минг сўм.
20 000 минг сўмни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 6-илованинг 030-сатрида акс эттирамиз.
Фойда солиғидан озод қилиш тарзидаги имтиёздан фойдалансангиз, имтиёзли даврда кўрилган зарарлар келгуси солиқ даврларига тақсимлаб ўтказилмайди.
Фаолият турларидан биттаси бўйича фойда солиғини тўлашдан озод қилинган бўлсангиз, имтиёз татбиқ этилмайдиган фаолият қисмида зарарларни тақсимлаб ўтказиш бўйича нормани қўллаш ҳуқуқига эгасиз. Бунинг учун ҳар бир фаолият тури бўйича фойда ва зарарларни тўғри аниқлаш учун улар бўйича даромадлар ва харажатлар ҳисобини алоҳида-алоҳида юритинг.
4-қадам
Солиқ солинадиган фойдани кўпи билан 50%га камайтириш мумкин.
Фойдани камайтирадиган энг юқори суммани белгиланг.
Аввалги мисол бўйича у 10 000 минг сўмни (20 000 х 50%) ташкил этади.
Ушбу қийматни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 6-илованинг 040-сатрида акс эттиринг.
5-қадам
Фойдани камайтирадиган энг юқори суммани (040-сатр) ўтган йилларда кўрилган зарар (010-сатр) билан солиштиринг.
050-сатрда иккала қийматдан энг кичигини акс эттиринг.
Зарар фойдани камайтирадиган энг юқори суммадан кам бўлса, демак, ўтган йилларда кўрилган бутун зарарни жорий йилда сўндириш мумкин.
Зарар кўп бўлса, камайтирадиган энг юқори суммага тенг қисмигина сўндирилади. Қолдиқ келгуси даврга, 5 йил ичида тақсимлаб ўтказиш қоидаларига риоя этган ҳолда, тақсимлаб ўтказилади.
5 йил ичида оладиган солиқ солинадиган фойдангиз илгари кўрилган зарарнинг бутун суммасини чегириш учун етарли бўлмаса, ушбу муддат ўтгач қолган зарар суммаси қопланмай қолдирилади.
МИСОЛ. Фойданинг ўтган йилларда кўрилган зарарлар суммасига камайтирилишини ҳисоботда акс эттириш
I вариант
Йил бошига келиб қопланмаган зарар суммаси (6-илованинг 010-сатри) – 30 000 минг сўм, бир йилдаги фойдани камайтирадиган энг юқори сумма (6-илованинг 040-сатри) – 50 000 минг сўм. 050-сатрда қопланмаган зарарнинг бутун суммаси – 30 000 минг сўмни акс эттирамиз.
II вариант
Йил бошига келиб қопланмаган зарар суммаси (6-илованинг 010-сатри) – 50 000 минг сўм, бир йилдаги фойдани камайтирадиган энг юқори сумма (6-илованинг 040-сатри) – 30 000 минг сўм. 050-сатрда фойдани камайтирадиган энг юқори сумма – 30 000 минг сўмни акс эттирамиз. Қолган зарар келгуси солиқ даврига тақсимлаб ўтказилади.
6-қадам
060–066-сатрларда йил охирига келиб – жами (060-сатр) ва йиллар кесимида (061–066-сатрлар) сўндирилмаган зарар қолдиғини акс эттиринг.
Корхона бир неча йил давомида зарар кўриб келган бўлса, уларни навбати билан сўндиринг.
МИСОЛ. Йил охирига келиб сўндирилмаган зарарларни акс эттириш
Корхона қуйидаги зарарларни кўрган: 2014 йилда (011-сатр) – 50 000 минг сўм; 2016 йилда (013-сатр) – 5 000 минг сўм. 2019 йилда (050-сатр) фойдани камайтирадиган энг юқори сумма – 30 000 минг сўм. Бинобарин, 2019 йилда 2014 йилдаги 30 000 минг сўм зарарни сўндириш мумкин. Ҳисоб-китобга 6-иловада йил охирига келиб сўндирилмаган зарарларни акс эттирамиз:
● 060-сатрда – сўндирилмаган жами зарар – 25 000 минг сўм (2014 йилдаги 20 000 минг сўм ва 2016 йилдаги 5 000 минг сўм);
● 061-сатрда – 2014 йилги сўндирилмаган зарар – 20 000 минг сўм (50 000 – 30 000);
● 062-сатрда – 2015 йилги – 0 сўм;
● 063-сатрда – 2016 йилги – 5 000 минг сўм;
● 064-сатрда – 2017 йилги – 0 сўм;
● 065-сатрда – 2018 йилги – 0 сўм;
● 066-сатрда – жорий 2019 йилги – 0 сўм.
2020 йилда:
● 2014 йилги сўндирилмаган зарар – 20 000 минг сўмни 5 йил ўтиши сабабли қоплаб бўлмайди. У қопланмай қолдирилади;
● 2016 йилги зарар – 5 000 минг сўм 2020 йил бошига келиб акс эттирилади ва фойда суммаси етарли бўлган тақдирда қопланади.
Корхонангиз қайта ташкил этиш натижасида ҳуқуқий ворис ҳисобланса, солиқ солинадиган фойдани қайта ташкил этилган корхоналар қайта ташкил этиш пайтигача кўрган зарарлари суммасига (бироқ фойданинг кўпи билан 50%ига) камайтиришга ҳақлисиз.
Бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар асосидаги имтиёзлар
Фойда солиғи бўйича имтиёзлар нафақат Солиқ кодекси, балки бошқа қонунлар, алоҳида ҳолларда эса Президент ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари билан тақдим этилиши мумкин (Солиқ кодексининг 30-моддаси).
Улар қуйидаги тарзда тақдим этилиши мумкин:
● солиқ тўлашдан озод қилиш;
● солиқ солинадиган базани камайтириш;
● солиқ ставкасини пасайтириш.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат тури, санаси, рақами, номи ва тегишли бандини кўрсатган ҳолда уларни Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 080–08…-сатрларида акс эттиринг.
МИСОЛ. Маҳсулот экспорт қилиниши муносабати билан фойда солиғи бўйича имтиёзни ҳисоботда акс эттириш
Ҳисобот даврида товарларни реализация қилишдан тушган умумий тушумда экспорт улуши 25%ни ташкил этган; умумий солиқ солинадиган фойда – 100 000 минг сўм. Экспорт улуши реализация қилишдан тушган умумий тушумнинг 15%идан ошади, шу сабабли корхона фойда солиғи бўйича ССБни экспортдан олинган фойда суммасига камайтириши мумкин (29.11.2018 йилдаги ПФ-5587-сон Фармоннинг 1-банди). Корхона фойданинг имтиёзли қисмини аниқлашнинг мутаносиб усулини қўллайди.
Солиқ солинадиган фойдани камайтириш суммасини аниқлаймиз:
100 000 х 25% = 25 000 минг сўм.
У Фойда солиғи ҳисоб-китобига 4-илованинг 080 ва 081-сатрларида акс эттирилади.
2018 йил 1 январдан фойда солиғи ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи билан бирлаштирилди. Шу сабабли ушбу солиқлардан бири бўйича 2018 йилгача тақдим этилган вақтинчалик имтиёзга эга бўлган корхоналар фойда солиғини унинг амал қилиш муддати тугагунга қадар 2 баравар пасайтирилган ставкада тўлайдилар (29.12.2017 йилдаги ПҚ-3454-сон қарорга 7-иловага изоҳ, ПҚ-4086-сон қарорнинг 4-банди).
Бундай имтиёздан фойдалансангиз, 4-илованинг 082-сатрида имтиёзли солиқ солинадиган фойданинг ярмини акс эттиринг, бу билан солиқ солинадиган фойдани ҳам ярмига камайтиринг. Келгусида уни тўлиқ ставкага (2019 йилда – 12%) кўпайтирасиз. Бу билан фойда солиғини икки баравар камайтирилган ставкада тўлаш бўйича норма татбиқ этилган бўлади.
МИСОЛ. Фойда солиғи ставкасини 2 баравар камайтириш бўйича имтиёзни ҳисоботда акс эттириш
Тиббиёт буюмларини ишлаб чиқарувчи корхона Президентнинг 20.04.2017 йилдаги ПҚ-2911-сон қарорининг 2-бандига асосан 2021 йил 1 январгача фойда солиғи бўйича имтиёзга эга. Имтиёз 2018 йилгача олингани сабабли корхона 2018 йил 1 январдан фойда солиғини 2 баравар камайтирилган ставкада тўлайди. 2019 йилда солиқ солинадиган фойда 50 000 минг сўмни ташкил этди. Фойда солиғи ставкаси – 12%, 2 баравар камайтирилгани – 6%.
Фойда солиғи 3 000 минг сўмни (50 000 х 6%) ташкил этади.
Корхона фойда солиғи бўйича ҳисоботда қуйидагиларни акс эттиради:
● Ҳисоб-китобнинг 080-сатрида солиқ солинадиган фойда – 50 000 минг сўм;
● 4-илованинг 030, 050, 080, 082-сатрларида ва Ҳисоб-китобнинг 090-сатрида – солиқ солинадиган фойданинг ярми – 25 000 минг сўм (50 000 / 2);
● Ҳисоб-китобнинг 100-сатрида солиқ солинадиган база – 25 000 минг сўм (50 000 – 25 000);
● Ҳисоб-китобнинг 110-сатрида фойда солиғи ставкаси – 12%;
● Ҳисоб-китобнинг 120-сатрида фойда солиғи суммаси – 3 000 минг сўм (25 000 х 12%).
Кўриб турганимиздек, солиқ солинадиган фойда камайтирилганда ҳам, фойда солиғи ставкаси камайтирилганда ҳам натижа бир хил бўлди.
ФОЙДА СОЛИҒИ БЎЙИЧА ИМТИЁЗЛАР БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИДА ҚАНДАЙ АКС ЭТТИРИЛАДИ
Имтиёзларни бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартиби Юридик шахсларга солиқлар, божхона ва мажбурий тўловларни бюджетга тўлаш бўйича берилган имтиёзларни расмийлаштириш ва бухгалтерлик ҳисобида акс эттириш тартиби тўғрисидаги низомда (АВ томонидан 2.04.2005 йилда 1463-сон билан рўйхатдан ўтказилган) белгиланган.
Айрим имтиёзлар бўшаган маблағлардан мақсадли фойдаланишни назарда тутиши мумкин.
Мақсадсиз имтиёзлар
Имтиёз мақсадсиз бўлса, солиқ ҳисобланмайди ва Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда (2-сон шакл, АВ томонидан 24.01.2003 йилда 1209-сон билан рўйхатдан ўтказилган) акс эттирилмайди. Бухгалтерия ҳисобида имтиёз суммасини фақат 013-«Вақтинчалик солиқ имтиёзлари (турлари бўйича)» балансдан ташқари счётининг дебети бўйича акс эттиринг. Имтиёзнинг амал қилиш муддати тугагач, уни ўша счётнинг кредити бўйича акс эттиринг.
МИСОЛ. Мақсадсиз имтиёзни ҳисобда акс эттириш
Корхона – «Mirzo Ulugbek Innovation Center» Инновация маркази резиденти 2028 йил 1 январгача бошқа солиқлар қатори фойда солиғидан озод этилган (30.06.2017 йилдаги ПФ-5099-сон Фармоннинг 5-банди). Имтиёз маблағлардан мақсадли фойдаланишни назарда тутмайди. Шу сабабли корхона фойда солиғи бўйича имтиёз суммасини 013-«Вақтинчалик солиқ имтиёзлари – фойда солиғи» балансдан ташқари счётининг дебети бўйича акс эттиради, 2028 йилнинг охирида эса (имтиёзли давр тугагач) имтиёзли маблағларнинг жамғарилган бутун суммасини ушбу счётнинг кредити бўйича акс эттиради.
Мақсадли имтиёзлар
Бўшаган маблағлардан мақсадли фойдаланганда солиқ ҳисобланади, бухгалтерия ҳисобида акс эттирилади, бироқ бюджетга ўтказилмайди, балки муайян мақсадларга йўналтирилади.
Мақсадли имтиёзли суммаларни 6400-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз» счётининг алоҳида субсчётида акс эттиринг. Масалан, 6411-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз – фойда солиғи бўйича солиқ имтиёзлари» алоҳида субсчётини очинг. Бюджетга солиқ тўлаш операцияси ўрнига бўшаган маблағларни 8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари» счётига киритиш операциясини бажарасиз.
МИСОЛ. Мақсадли имтиёзни ҳисобда акс эттириш
Аҳолига пуллик тиббий хизматлар кўрсатадиган хусусий тиббиёт ташкилоти 2022 йил 1 январгача бошқа солиқлар қатори – бўшайдиган маблағларни ривожлантириш бўйича муайян тадбирларга мақсадли йўналтирган ҳолда фойда солиғидан озод этилган (1.04.2017 йилдаги ПҚ-2863-сон қарорнинг 8-банди). Ҳисобот даврида фойда солиғи бўйича солиқ солинадиган база 50 000 минг сўмни ташкил этди.
Фойда солиғини аниқлаймиз:
50 000 х 12% = 6 000 минг сўм.
Солиқ суммаси Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг 250-сатрида акс эттирилади.
Бухгалтерия ҳисоби:
|
Хўжалик операциясининг мазмуни
|
Сумма, минг сўмда |
Счётлар корреспонденцияси
|
|
|
дебет
|
кредит
|
||
|
Фойда солиғи ҳисобланди
|
6 000
|
9810-«Фойда солиғи бўйича харажатлар»
|
6411-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз – фойда солиғи бўйича солиқ имтиёзлари»
|
|
Фойда солиғи мақсадли фойдаланиш счётига ҳисобдан чиқарилди
|
6 000
|
6411-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз – фойда солиғи бўйича солиқ имтиёзлари»
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
Фойда солиғи суммаси:
● корхонанинг фойдасини камайтиради;
● бюджетга ўтказилмайди;
● мақсадли фойдаланиш счётида захираланади.
Мақсадли имтиёзларни тақдим этадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда бўшаган маблағларни сарфлаш мумкин бўлган мақсадлар аниқ қайд этилади.
Бўшаган маблағлардан мақсадли фойдаланилишини назорат қилиш, келгусида эса буни исботлаш мақсадида режа, смета ёки режалаштирилаётган харажатлар қайд этилган бошқа ҳужжатни расмийлаштиринг. Улар имтиёзлар тақдим этиладиган мақсадларга мувофиқ келиши керак.
Ҳақиқий мақсадли харажатларни бошланғич ҳужжатлар билан албатта тасдиқланг.
Имтиёзли маблағлардан белгиланмаган мақсадда фойдаланилган суммалар пеня ҳисобланган ҳолда бюджетга ўтказилади.
Имтиёз муддатли бўлиб, унинг амал қилиш муддати ичида мақсадли маблағларнинг барчасини сарфлаб улгурмаган бўлсангиз, имтиёзнинг амал қилиш муддати тугаганидан кейин бир йил мобайнида уларни белгиланган мақсадларга сарфлашингиз мумкин.
Бир йил ўтгач фойдаланилмаган маблағларни бюджетга ўтказасиз (Солиқ кодексининг 30-моддаси).
Мақсадли маблағлардан фойдаланиш
Мақсадли маблағларни қуйидагиларга йўналтираётган бўлсангиз, 8530-«Текинга олинган мулк» счёти, «Солиқ ва божхона имтиёзлари» субконтосидан фойдаланинг:
● асосий воситалар, номоддий активлар, товар-моддий бойликларни харид қилишга;
● кредитлар ва қарзларни сўндиришга;
● асосий воситаларни реконструкция ва модернизация қилишга.
Имтиёзли давр белгиланмаган бўлса, мақсадли маблағларни ҳар йили 8530-счётга ҳисобдан чиқаринг (1463-сон Низомнинг 9-банди «а» кичик банди).
У белгиланган бўлса, қуйидаги муддатлардан қай бири қисқароқ бўлса, ўша муддат давомида мақсадли маблағларга ҳисобдан чиқаринг:
● ҳақиқатда фойдаланиш;
● имтиёзли давр.
8530-счётнинг «Солиқ ва божхона имтиёзлари» субконтосига ҳисобдан чиқарилган мақсадли маблағларнинг суммаларига фойда солиғи солинмайди, сабаби ушбу счётнинг бошқа субконтоларидаги суммалардан фарқли равишда, бюджетдан субсидиялар ҳисобланади (Солиқ кодексининг 22-моддаси, 129-моддаси 3-қисми 6-банди).
МИСОЛ. ТМБ харид қилишга йўналтирилган имтиёзли мақсадли маблағларни ҳисобга олиш
Корхона фойда солиғи бўйича мақсадли имтиёздан фойдаланади. Имтиёзнинг амал қилиш муддати белгиланмаган. Ҳисобот йилида фойда солиғи 10 000 минг сўмни ташкил этган; корхона имтиёзли мақсадли маблағлар ҳисобига 7 000 минг сўмлик материалларни харид қилган.
Бухгалтерия ҳисоби:
|
Хўжалик операциясининг мазмуни
|
Сумма, минг сўмда |
Счётлар корреспонденцияси
|
|
|
дебет
|
кредит
|
||
|
Фойда солиғи ҳисобланди
|
10 000
|
9810-«Фойда солиғи бўйича харажатлар»
|
6411-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз – фойда солиғи бўйича солиқ имтиёзлари»
|
|
Фойда солиғи мақсадли фойдаланиш счётига ҳисобдан чиқарилди
|
10 000
|
6411-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз – фойда солиғи бўйича солиқ имтиёзлари»
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
|
ТМБ харид қилинди
|
7 000
|
1010-«Хом ашё ва материаллар»
|
6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар»
|
|
Йил охирида мақсадли имтиёзлар ҳисобдан чиқарилди
|
7 000
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
8530-«Текинга олинган мулк», «Солиқ ва божхона имтиёзлари» субконтоси
|
Мақсадли имтиёзли маблағларни жорий харажатларга йўналтираётганда жорий мажбуриятлар счётларидан фойдаланинг. Унга иш ҳақи, ижара, давлат мақсадли жамғармаларига ажратмалар ва ҳ.к. ҳисобланиши киради (1463-сон Низомнинг 9-банди «б» кичик банди).
Мақсадли имтиёзли маблағлар ҳисобига сарфланган харажатлар Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда акс эттирилмайди.
МИСОЛ. Ходимларга рағбатлантирувчи тўловлар, ижара тўловини тўлашга йўналтирилган имтиёзли мақсадли маблағларни ҳисобга олиш
Ҳисобот даврида корхона имтиёзли мақсадли маблағларни қуйидагиларга йўналтирган: ходимларга мукофот тўлашга – 20 000 минг сўм; мукофотлардан ЯИТ тўлашга – 2 400 минг сўм; ижара тўловини тўлашга – 7 000 минг сўм.
Бухгалтерия ҳисоби:
|
Хўжалик операциясининг мазмуни
|
Сумма, минг сўмда |
Счётлар корреспонденцияси
|
|
|
дебет
|
кредит
|
||
|
Ходимларга мукофот ҳисобланди
|
20 000
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
6710-«Меҳнат ҳақи бўйича ходимлар билан ҳисоблашиш»
|
|
Мукофотларга ЯИТ ҳисобланди
|
2 400
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
6520-«Давлат мақсадли жамғармаларига тўловлар»
|
|
Ижара тўлови ҳисобланди
|
7 000
|
8840-«Мақсадли фойдаланадиган солиқ имтиёзлари»
|
6910-«Тўланадиган оператив ижара»
|
Ҳар йили йиллик молиявий ҳисобот билан бирга улардан мақсадли фойдаланилганлигини тасдиқлаш учун солиқ органларига Солиқлардан озод этиш натижасида бўшаган маблағлардан фойдаланиш тўғрисида ҳисоб-китобни (1463-сон Низомга 1-илова) тақдим этинг.
Ҳисоб-китобда қуйидагиларни кўрсатинг:
● солиқ тури;
● солиқ суммаси;
● имтиёзни қўллаш учун асос;
● имтиёзли давр;
● маблағлардан фойдаланишдан мақсад;
● фойдаланилган мақсадли маблағлар суммаси.
«Norma» МЧЖ экспертлари тайёрладилар.
Давоми бор.
*Давоми. Боши «СБХ»нинг 16.07.2019 йилдаги 29 (1301), 23.07.2019 йилдаги 30 (1302), 2.09.2019 йилдаги 36 (1308), 17.09.2019 йилдаги 38 (1310), 24.09.2019 йилдаги 39 (1311), 1.10.2019 йилдаги 40 (1312), 8.10.2019 йилдаги 41 (1313), 29.10.2019 йилдаги 44 (1316), 5.11.2019 йилдаги 45 (1317), 12.11.2019 йилдаги 46 (1318), 19.11.2019 йилдаги 47 (1319), 26.11.2019 йилдаги 48 (1320), 3.12.2019 йилдаги 49 (1321)-сонларида.
