Қўшимча ва тузатилган ЭҲФ – фарқ нимада?

Солиқ кодекси ва Ҳисобварақ-фактураларнинг шакллари ҳамда уларни тўлдириш, тақдим этиш ва қабул қилиш тартиби тўғрисидаги низомда ( ВМнинг 14.08.2020 йилдаги 489-сон қарорига 2-илова, кейинги ўринларда – Низом) ҳисобварақ-фактураларнинг иккита тури – қўшимча ва тузатилган ҳисобварақ-фактура назарда тутилган, уларнинг ёрдамида солиқ тўловчи реализация қилинган товарлар (хизматлар) қийматига тузатиш киритиши мумкин. Қандай ҳолларда у ёки бошқасидан фойдаланиш лозим?

– Қўшимча ҳисобварақ-фактура қуйидаги ҳолларда расмийлаштирилади:

1) товарлар тўлиқ ёки қисман қайтарилганда;

2) кўрсатилган хизматлардан воз кечилганда;

3) битим шартлари ўзгарганда, шу жумладан жўнатилган товарларнинг, кўрсатилган хизматларнинг нархи ва (ёки) сони (ҳажми) ўзгарганда;

4) Товарларни (хизматларни) сотувчи томонидан чегирмалар берилганда.

Қўшимча ЭҲФ мазкур ҳолатлар рўй берган санада расмийлаштирилади ва тақдим этилади. Уни бир йиллик муддат доирасида, кафолат муддати белгиланган товарлар (хизматлар) бўйича эса – кафолат муддати доирасида расмийлаштириш мумкин (СК 257-м., Низом 40, 41-б.).

Қўшимча ЭҲФ қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим:

● у қўшимча эканлиги тўғрисида белги;

● қўшимча ЭҲФнинг тартиб рақами ва ёзиб берилган санаси;

● тузатиш киритилаётган ЭҲФнинг рақами ва санаси;

● Сонига (ҳажмига) ва нархларга тузатиш киритиш миқдори (ижобий ёки салбий), шунингдек етказиб беришнинг ҚҚСни ҳисобга олмаган ҳолдаги қиймати;

● ҚҚС суммасига тузатиш киритиш миқдори (ижобий ёки салбий) (Низом 42-б.).

Мисол. Товарлар қайтарилганда қўшимча ЭҲФни тақдим этиш

ҚҚС тўловчиси бўлган корхона 2021 йил 15 февралда харидорга товарнинг (акциз тўланмайдиган) бир қисмини реализация қилди. 5 март куни харидор аниқланган нуқсон туфайли 4 та товар бирлигини қайтарди. 1 та товар бирлиги нархи – ҚҚСни ҳисобга олмаганда 1 000 минг сўм.

Реализация қлиш чоғида – 15 февралда бирламчи ЭҲФ тақдим этилган эди. Товарлар қайтарилган сана – 5 мартда қўшимча ЭҲФ расмийлаштирилиши керак. Қайтариш суммаси «–» белгиси билан акс эттирилади:

Мисол. Чегирма тақдим этилганда қўшимча ЭҲФ тақдим этиш

ҚҚС тўловчиси бўлган корхона ҚҚС билан 11 500 минг сўмлик 10 та бирлик миқдоридаги ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни (акциз тўланмайдиган) реализация қилди, ҚҚС – 1 500 минг сўм. ҚҚСсиз маҳсулот бирлигининг нархи – 1 000 минг сўм.

Шартномада етказиб берилган пайтдан бошлаб 7 кун ичида ҳақ тўланса, харидорга 5% чегирма бериш имконияти назарда тутилган.

Харидор у юклаб жўнатилганидан кейин 4 кун ўтгач етказиб берилган маҳсулот учун ҳақ тўлади, унга 5% – 575 минг сўмлик (11 500 минг сўм х 5%) чегирма берилди.

Маҳсулотни юклаб жўнатиш чоғида дастлабки етказиб бериш суммасига (11 500 минг сўм) ҳисобварақ-фактура ёзиб берилади. Харидор чегирмани қўллаб тўловни амалга оширганда етказиб берувчи чегирма суммасига қўшимча ЭҲФни тақдим этади ва уни «–» белгиси билан кўрсатади. Яъни «Нархи» реквизитида у «– 50 000 сўм» (1 000 000 х 5%) деб кўрсатади.

Юқорида назарда тутилмаган қолган барча ҳолларда тузатилган ҳисобварақ-фактура тақдим этилади, айнан:

● ҚҚС бўйича солиқ базаси хатоларни тузатиш натижасида ўзгартирилган тақдирда;

● илгари ёзиб берилган ҳисобварақ-фактурага ўзгартиш ва (ёки) қўшимчалар киритиш зарур бўлганда (СК 257-м. 5-қ.).

Тузатилган ЭҲФ 5 йил – СКнинг 88-моддасига мувофиқ солиқ мажбурияти бўйича даъво қилиш муддати давомида расмийлаштирилади (СК 88-м., Низом 45-б.).

Тузатилган ЭҲФ қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим:

● у тузатилган эканлиги тўғрисида белги;

● тузатилган ЭҲФ тартиб рақами ва санаси. Улар тузатиш киритилаётган илгари расмийлаштирилган ЭҲФнинг рақами ва санаси билан бир хил бўлиши керак (Низом 46-б.).

Электрон ҳужжатлар айланиши (ЭҲА) тизимида тузатиш киритилган ЭҲФни қандай тўғри расмийлаштириш керак

Фаолият юритаётган ЭҲА операторларидан бирининг тизимида ишлаш мисолида буни қандай амалга ошириш кераклигини босқичма-босқич кўриб чиқамиз:

1. «Тузатилган ҳисобварақ-фактура» ҳужжат шаклини танланг.

2. Тузатилаётган – илгари расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактура рақами ва санаси билан бир хил бўлган ҳисобварақ-фактура санаси ва рақамини кўрсатинг.

3. Эски ҳисобварақ-фактуранинг ID-рақамини кўрсатинг. Бу – илгари сиз жўнатган, айни пайтда ўзингиз тузатиш киритаётган ҳисобварақ-фактурага ЭҲФ тизими томонидан берилган рақам. Уни сиз расмийлаштираётган тузатилган ҳисобварақ-фактурадан чиқмай туриб кўрсатиш учун параллель равишда my.soliq.uz порталидаги ЭҲФ тизимига киринг ва илгари жўнатилган, ўзингиз ўзгартириш киритаётган ҳисобварақ-фактурадаги ушбу ID-рақамни кўчириб олинг. ЭҲФ тизими унинг юқоридаги чап бурчагида ЭҲФнинг ID-рақамини кўрсатади (мисол учун: «ID: 5f1545a793c55e00014c8b8e»).

4. Тузатилган ҳисобварақ-фактуранинг зарур кўрсаткичларини киритинг. Аслида эскиси ўрнига янги ҳисобварақ-фактурани тўлдириш керак.

5. «Сақлаш ва жўнатиш» тугмачасини босинг. Тузатилган ҳисобварақ-фактурангиз муваффақиятли жўнатилиб, my.soliq.uz порталидаги ЭҲФ тизимида ҳисобварақ-фактуранинг юқоридаги чап бурчагида ««___» _______ 2020 йилдаги __-сон ЭҲФга тузатиш киритилган нусхаси» белгиси билан акс эттирилади;

6. ЭҲФ тизими илгари ёзиб берилган хато ЭҲФни автоматик равишда бекор қилади.

ҚҚС бўйича солиқ базаси ўзгаришига олиб келган тузатишлар киритилган бўлса, тегишли давр учун ҚҚС бўйича қайта ҳисоб-китобни топширишингиз лозим. Контрагентингиз ҳам СК 257, 269-моддалари, Низомнинг 44, 46-бандлари нормаларига амал қилган ҳолда ҚҚС бўйича ҳисобга олинган сумма қисмида қайта ҳисоб-китобни топширишига тўғри келади.

Харидор тузатилган ЭҲФни қабул қилишдан (ёки автоматик равишда тасдиқлашдан) олдин тизим аввалги давр учун қайта ҳисоблаб чиқилган ҚҚСни my.soliq.uz қабул қилмайди, чунки у ҳали Харид қилинган товарлар (хизматлар) бўйича ҳисобварақ-фактуралар (ҳисобварақ-фактура ўрнини босадиган ҳужжатлар) реестрида (Харидлар реестри, ҚҚС ҳисоб-китобига 4-илова, АВ рақами 3221, 24.02.2020 й.) акс эттирилмаган.

Сотиб олувчи томонидан белгиланган муддатда (10 кун) тасдиқланмаган ёки рад этилмаган электрон ҳисобварақ-фактура тасдиқланган ҳисобланади (Низом 63-б.)

Мисол. Хатони тўғрилаш мақсадида тузатилган ЭҲФни тақдим этиш

1. Етказиб берувчи корхона бухгалтери ҳисобварақ-фактурани товар бирлиги сонини нотўғри кўрсатган ҳолда тақдим этди. Ушбу ЭҲФни бекор қилишни улгурмасдан, харидор уни имзолаб бўлганини аниқлади. Бу ҳолда товарнинг тўғри миқдорини кўрсатиб, бирламчисига тузатилган хисобварак-фактурани расмийлаштириш лоим.

2. ЭҲФ тизимидаги носозлик туфайли корхона бухгалтери хато билан харидорга айнан бир хил ҳисобварақ-фактурани икки марта тақдим этди. Харидор буни сезмаган ва шу куни иккала ҳужжатни имзолаган. Бундай ҳолда сиз «ноль» даражали кўрсаткичлари билан тузатилган ҳисобварақ-фактурани расмийлаштиришингиз керак. Бундай тузатилган ҳисобварақ-фактура my.soliq.uz тизимидаги ва Реализация қилинган товарлар (хизматлар) бўйича ҳисобварақ-фактуралар (ҳисобварақ-фактура ўрнини босадиган ҳужжатлар) реестридаги (ҚҚС ҳисоб-китобига 5-илова) «ортиқча» ҳисобварак-фактурани нолга тенглаштиради ва сизда фақат дастлабки керакли ЭҲФ акс эттирилади.

Татьяна СТЕПАНОВА, buxgalter.uz эксперти,

Виктория БЕЗГИНА, маслаҳатчи-бухгалтер.