«Норма маслаҳатчи» газетасининг 25.04.2017 йилдаги 17 (614)-сонида «Етказиб бериш кечиктирилгани учун пеня» сарлавҳали материалда маҳсулот етказиб бериш муддатидан эртаси куни бажарилган мажбурият учун 1 кунга пеня ҳисобланиши юзасидан тушунтириш берилган. Масалан, маҳсулот етказиб беришнинг охирги муддати этиб 2017 йил 16 март куни белгиланган бўлса-ю, лекин маҳсулот 17 мартда етказиб берилса, кечиктирилган 1 кун учун пеня ҳисобланади дейилган. ФКнинг 261-моддаси 3-қисмида «Қарздор мажбуриятларнинг бажарилишини кечиктириб юборганида тўлайдиган ва ўтказиб юборилган муддатнинг ҲАР БИР КУНИ учун мажбуриятнинг бажарилмаган қисмига нисбатан фоиз билан ҳисобланадиган неустойка пеня ҳисобланади» деб белгиланган. Юқоридаги ҳолатда маҳсулот етказиб бериш муддати 2017 йил 16 март деб белгиланган, лекин у, айтайлик, 17 март куни соат 12.00 да ёки 15.00 да ва ҳ.к. соатда етказиб берилган ва бу билан кечикиш 12 ёки 15 ёхуд ҳ.к. соатга юзага келган ҳисобланади, шундайми?
261-моддада эса «ўтказиб юборилган муддатнинг ҲАР БИР КУНИ» учун дейилмоқда. Демак «БИР КУН» ўтиши учун маҳсулот келишилган куннинг эртасига 24 соатдан ортиқ кечикиши керак. Бизнинг фикримизча, маҳсулот белгиланган муддатнинг эртаси куни етказиб берилса, 24 соатдан ортиқ бўлмаганлиги, яъни «БИР КУН» ўтмаганлиги учун пеня ҳисобланишини нотўғри деб ҳисоблаймиз.
А.Ибрагимов.
– Маҳсулот етказиб бериш муддатининг (тарафлар томонидан белгиланган санадан) эртаси куни етказиб берилган маҳсулот суммасига пеня ҳисобланади. Бунда эртанги куннинг маҳсулот етказиб берилган соати аҳамиятга эга эмас.
Амалиётда мажбурият аниқ сана билан тайинланган кунда унинг бажарилишини (ФКнинг 145‑моддаси 1‑қисми) назарда тутиш ҳоллари ҳам учраб туради. Айтайлик, товарни етказиб бериш юзасидан мажбурият товарни муайян кунда (у аниқ белгиланмоғи керак, масалан, сиз ёзганингиздек, «2017 йил 16 март») етказиб беришни назарда тутади.
Бажарилиши учун муайян кун (сана) белгиланган ҳаракат айнан шу куни соат 24.00 гача бажарилиши керак (ФКнинг 148-моддаси 1-қисми).
Ҳаракат иш куни муайян соат билан чегараланган ташкилотда бажарилган ҳоллар учун мазкур қоидадан истисно назарда тутилган (ФКнинг 148-моддаси 2‑қисми). Масалан, сотиб олувчи бўлмиш ташкилот ҳар куни 09.00 дан 18.00 гача ишлайди. Маҳсулотни етказиб бериш (албатта, агар уни олиб бориб бериш мажбурияти шартнома билан етказиб берувчи зиммасига юклатилган бўлса) ушбу ҳаракатни бажариш куни (сизнинг ҳолатингизда жорий йилнинг 16 марти) 18.00 дан кечиктирмай амалга оширилиши шарт.
ФКда бир кунлик муддат кечиктириб юборилганлиги ҳақида хулоса қилиш учун қанча вақт (1, 2, 3, 4 ёки 24 соат) ўтиши кераклиги кўрсатилмаган. Лекин муҳими шуки, бажарилиши учун муайян кун белгиланган мажбурият айнан шу кун мобайнида, бироқ ундан кечиктирмай (албатта, харидор бўлмиш хўжалик юритувчи субъектнинг иш вақти режимини ҳисобга олган ҳолда) бажарилиши шарт. Шу боис, ФКнинг мазмунига кўра, маҳсулотни етказиб бериш учун аниқ белгиланган кун тугашидан кейинги 24 соат мобайнида бўлган ҳар қандай вақт (масалан, соат 12.00 ёки 15.00 ларда) етказиб бериш муддатининг кечиктириб юборилган бир (биринчи) кунлигини ташкил қилади.
Шундай қилиб, агар шартнома тегишли мажбуриятни бажариш кунини назарда тутса, юқорида қайд этганимиздек, ушбу мажбурият айнан шу куннинг ўзидаёк бажарилиши лозим. Сиз келтирган ҳолатда маҳсулот етказиб беришнинг куни 2017 йил 16 мартга белгиланган бўлганлиги учун ушбу мажбурият харидорнинг иш вақти режими ҳисобга олинган ҳолда айнан шу кунда (яъни ундан кейинги кунлардан бирида эмас) бажарилиши лозим эди. Шартнома билан белгиланган муддат тарзидаги сана ўтиб кетгандан кейин бажарилган мажбурият «лозим даражада бажарилмаган» деб эътироф этилади. Шу боис маҳсулотни етказиш куни – 2017 йил 17 март – етказиб бериш муддатини кечиктириш даврига киради. Кечиктириб юборилган давр учун (ҳатто 1 кун бўлса-да) пеня ҳисобланиши шарт.
Шу ўринда хўжалик амалиётида кунлар билан ҳисобланадиган муддат юзасидан вужудга келаётган низоли саволларнинг олдини олиш мақсадида ФКга тегишли қўшимчалар киритишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
Камол Музаффаров, «Norma Online» етакчи эксперти.
