Корхонамиз (ЯСТ тўловчиси) ишлаб чиқариш ва улгуржи савдо фаолияти билан шуғулланади. Одатда, соф фойда корхона муассислари (иштирокчилари) ўртасида тақсимланади, яъни уларга дивидендлар тарзида ҳақ тўланади. Корхонамиз таъсисчисига унинг улушини омборимиздаги маҳсулотлар ҳисобидан бермоқчимиз. Бу қонунга зид эмасми? Мазкур операциянинг солиқ оқибатлари қандай бўлади?
Абдумалик Тоҳиров.
– Дивидендлар олиш ҳуқуқига қуйидаги жисмоний ва юридик шахслар ҳақли:
акциядорлик жамиятининг иштирокчилари харид қилган акциялари бўйича («Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги 223-I-сон Қонуннинг 52-моддаси);
масъулияти чекланган жамият муассислари (иштирокчилари) устав капиталига (устав фондига) киритилган ҳиссалар бўйича («Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги 310-II-сон Қонуннинг 25-моддаси);
хусусий корхона (оилавий корхона) мулкдори солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар тўланганидан кейин унинг тасарруфида қоладиган фойда қисмида («Хусусий корхона тўғрисида»ги 558-II-сон Қонуннинг 24-моддаси);
фермер хўжалиги раҳбари солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар тўланганидан кейин фермер хўжалигининг тасарруфида қоладиган фойда қисмида («Фермер хўжалиги тўғрисида»ги 602-I-сон Қонуннинг 27-моддаси);
ширкат аъзолари уставда назарда тутилган тартибда меҳнат ва мулкий ҳиссага мувофиқ («Кооперация тўғрисида»ги 295-XII-сон Қонуннинг 7-моддаси);
тўлиқ ширкат иштирокчилари устав фондидаги (устав капиталидаги) улушларига мутаносиб тарзда, агар таъсис шартномасида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса («Хўжалик ширкатлари тўғрисида»ги 308-II-сон Қонуннинг 20-моддаси);
коммандит ширкат ҳисса қўшувчилари устав фондига киритган улушларига мутаносиб тарзда («Хўжалик ширкатлари тўғрисида»ги 308-II-сон Қонуннинг 30-моддаси).
Дивидендлар корхона тасарруфида қоладиган соф фойдадан ва (ёки) ўтган йилларнинг тақсимланмаган фойдасидан тўланади. Уларни тўлаш учун асос бўлиб:
АЖда – акциядорлар умумий йиғилишининг қарори;
МЧЖда – муассислар (иштирокчилар) умумий йиғилишининг қарори;
ХКда – хусусий корхона раҳбари, яъни мулкдорнинг буйруғи (фармойиши) ҳисобланади.
Дивидендлар тўлайдиган корхоналар (тўлов манбаи) эълон қилинган дивидендларни ҳисобда жорий мажбуриятлар сифатида 6610-«Тўланадиган дивидендлар» ҳисобварағи кредити бўйича (таҳлил бўйича) 8710-«Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси» ёки 8720-«Жамғарилган фойда (қопланмаган зарар)» ҳисобварағи билан корреспонденцияда акс эттирадилар.
Тўлов манбаида 10%лик ставка бўйича дивидендлар тарзидаги даромаддан солиқни ҳисоблаб ёзиш (дивидендлар тарзидаги даромадлар бўйича имтиёзлар бўлмаганда) 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарз» ҳисобварағи кредити бўйича 6610-ҳисобварақ билан корреспонденцияда акс эттирилади.
Дивидендлар нафақат пул маблағлари, балки бошқа мол-мулк билан ҳам тўланиши мумкин. Шу сабабли дивиденд тўловларининг бухгалтерия ҳисоби уларнинг берилиш шаклига боғлиқ бўлади. Дивидендлар тўлашнинг анъанавий вариантида (пул билан) 6610-ҳисобварақ кредити бўйича ҳисоблаб ёзилган дивиденд суммалари 5110-«Ҳисоб-китоб счёти», 5010-«Кассадаги пул маблағлари» ҳисобварақларига ёпилади. Дивидендларни мол-мулк билан тўлаш эса мол-мулкни реализация қилиш (чиқиб кетиши) ҳисобварақлари орқали акс эттирилади.
Солиқ солиш мақсадида олувчиларда дивидендлар қуйидаги кўринишда эътироф этилади:
бошқа даромадлар деб – юридик шахсларда Солиқ кодекси 132-моддасининг 14-банди асосида;
мулкий даромадлар деб – жисмоний шахсларда Солиқ кодекси 176-моддасининг 2-банди асосида.
Улар кимга – юридик ёки жисмоний шахсга тўланишидан қатъи назар, дивидендлар тарзидаги даромадларга тўлов манбаида 10%лик ставка бўйича солиқ солинади, бундан имтиёзларни қўллаш ҳоллари мустасно (Солиқ кодексининг 156 ва 184-моддалари).
Тўлов манбаида дивидендлардан ушланадиган солиқ улар тўланган санадан кечиктирмай тўланади, бунда уларни олувчи кимлиги – юридик ёки жисмоний шахслиги аҳамиятга эга эмас (Солиқ кодексининг 165-моддаси), яъни солиқ дивидендлар тўлаш тўғрисида қарор қабул қилинган пайтда эмас, балки улар амалда тўланган (берилган) пайтда ушланади. Ушбу солиқни ушлаш ва ўтказиш учун даромад тўлайдиган юридик шахс жавобгардир (Солиқ кодекси 165-моддасининг учинчи қисми, 185-моддасининг тўртинчи қисми).
Дивидендлар қуйидаги шаклларда тўланиши мумкин:
пул маблағлари;
акциялар;
бошқа мол-мулк (тайёр маҳсулот, товарлар, материаллар, асосий воситалар, номоддий активлар ва бошқалар);
бажарилган ишлар, кўрсатилган хизматлар.
Ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни дивидендлар ҳисобига бериш уларни реализация қилиш бўйича операцияларга тенглаштирилади ва, тегишинча, фойда солиғи, қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС тўловчиларда), акциз солиғи (акцизли маҳсулот берилганида), мақсадли жамғармаларга ажратмалар, ягона солиқ тўлови (ЯСТ тўловчиларда) бўйича солиқ оқибатларига эга бўлади. Тайёр маҳсулотни (товарни) муассисларга – жисмоний ҳамда юридик шахсларга юклаб жўнатиш тегишли бошланғич ҳужжатлар – юкхатлар, ҳисобварақ-фактуралар, қабул қилиш-топшириш далолатномаси ва ҳоказолар билан расмийлаштирилади.
Ягона солиқ тўловини тўловчи корхоналарда дивидендларни тўлаш ҳисобига бериладиган маҳсулот қиймати, ҚҚСни чегирган ҳолда (ҚҚСни ихтиёрий тўлашга ўтган тўловчиларда) солиқ солинадиган тушумга киритилади (Солиқ кодекси 355-моддасининг иккинчи қисми).
Агар маҳсулот таннархидан паст нарх билан берилса, солиқ солинадиган тушум маҳсулот таннархидан келиб чиқиб белгиланади (Солиқ кодекси 355-моддаси иккинчи қисмининг 1-банди).
Жавобни «Soliq Kalkulyatori» солиқ маслаҳати ташкилоти солиқ маслаҳатчиси
Ғуломжон ТЎЛАГАНОВ тайёрлади.
