ИШНИНГ МОҲИЯТИ
2011 йил май ойида «Т» МЧЖ (Буюртмачи) ва «С» МЧЖ (Пудратчи) икки объект қурилишига 5-сон
(306 976 минг сўмга) ва 6-сон (222 884 минг сўмга) контрактлар тузишди, улар қурилишини 2011 йил 1 сентябргача тугаллаш керак эди.
Буюртмачи иккала контракт бўйича олдиндан ҳақ тўлади. Бироқ Пудратчи иккала объект қурилишини тугалламади.
Пудратчи ишларни тўлиқ ҳажмда ва контрактлар билан белгиланган муддатларда бажармаганлиги боис Буюртмачи Тошкент хўжалик судига 5 ва 6-сон контрактларни бекор қилиш, жавобгардан уларнинг ҳар бири бўйича дебиторлик қарзи, сумма неустойкаси, юридик хизматлар ҳақи ва у амалга оширган суд харажатларини ундириш тўғрисида даъво аризалари билан мурожаат қилди.
Судга далил сифатида: контрактлар, ҳақ тўлангани тўғрисида тўлов топшириқномалари, локал-ресурс қайдномаларининг нусхалари, бажарилган ишлар қиймати тўғрисида маълумотнома-ҳисобварақ-фактуралар, бажарилган ишлар далолатномаларига локал-ресурс қайдномалари, 2011 йил 31 декабрь ҳолатига кўра ўзаро ҳисоб-китобларнинг солиштирма далолатномалари, эътирозларнинг нусхалари, уларга жавобларнинг нусхалари ва бошқа ҳужжатлар тақдим этилди.
ДАЪВОГАРНИНГ ПОЗИЦИЯСИ
Буюртмачи иккала контракт бўйича ўз вақтида олдиндан ҳақ тўлаган. 2011 йил декабри охирида тарафлар 2011 йил декабри учун бажарилган ишлар (қилинган харажатлар) қиймати тўғрисида маълумотнома-ҳисобварақ-фактурани имзолаганлар, унга кўра пудратчи 5-сон контракт бўйича 155 406 951 сўмлик, 6-сон контракт бўйича эса 121 185 106 сўмлик ишларни бажарган. Бундан ташқари, тарафлар локал ресурс қайдномаларини имзолаганлар, уларда иккала контракт бўйича бажарилган ишлар рўйхати ипидан игнасигача келтирилган.
2011 йил 4 августда Пудратчи ва Буюртмачи 6-сон контрактга унинг 2.1-бандига ўзгартиришлар киритиш тўғрисида қўшимча битимни тузганлар, унда контракт қиймати якуний, қатъий белгиланган бўлиб, қурилиш ишлари тугаши ва объект Буюртмачига топширилишигача ўзгартирилмаслиги қайд этилди. Қурилиш материаллари, хизматлар нархлари ошадиган ва бошқа қўшимча харажатлар юзага келадиган тақдирда Пудратчи улар қийматини ўз ҳисобидан компенсациялаш мажбуриятини олади.
Контрактнинг 7.1-бандида назарда тутилишича, агар Пудратчи ўзининг мажбуриятларини бажармаса, у Буюртмачига муддат кечиктирилган ҳар бир кун учун бажарилмаган шартнома мажбуриятларининг 0,1%и миқдорида, бироқ бажарилмаган ишлар қийматининг 50%идан кўп бўлмаган ҳажмда, жарима тўлаш мажбуриятини олади.
Тарафлар 2011 йил 31 декабрь ҳолатидаги ўзаро ҳисоб-китобларни солиштирдилар, унга кўра Пудратчининг Буюртмачи олдидаги 5-сон контракт бўйича қарзи 184 593 049 сўмни, 6-сон контракт бўйича эса 29 814 894 сўмни ташкил қилган. Шунингдек Буюртмачи 20 та темир-бетон плиталарни харид қилиш харажатлари – 29 048 280 сўмни Пудратчининг ҳисобига киритди.
Шу тариқа, Пудратчининг Буюртмачидан қарзи 185 359 663 сўмни ташкил қилди.
2012 йилда Пудратчи объектлар бўйича ишларни бажармади.
У тарафлар томонидан назарда тутилган ишларни бажаришнинг барча муддатларини бузди.
Фуқаролик кодекси (ФК) 635-моддасининг иккинчи қисмига кўра Пудратчи ишларни бажаришнинг бошланғич ва якуний ҳамда оралиқ муддатларини бузганлик учун жавобгардир.
ЖАВОБГАРНИНГ ПОЗИЦИЯСИ
5-сон контракт бўйича 155 544 769 сўм қарз 2011 йил сентябрь ҳолатига кўра оралиқ далолатномага мувофиқ ҳосил бўлган. Далолатнома тузилганидан кейин объектда ишлар давом этган. Зарур қурилиш материаллари сотиб олиниб, қурилиш майдончасига олиб келинган, қурилиш ишлари бажарилган. Шу тариқа, 155 544 769 сўм 5-сон контракт бўйича жавобгар ўз зиммасига олган мажбуриятларни бажариш учун ишлатилган.
2012 йил 17 мартда тарафлар объектларни ўлчаб чиқиб, унинг натижаларига кўра реал далолатнома имзолашди ва тасдиқлашди. Унга кўра даъвогар олдиндан тўлаган ҳақ билан ўзлаштирилган сумма ўртасидаги фарқ 26 577 815 сўмни ташкил қилади.
6-сон контракт бўйича 29 814 894 сўм қарзга келганда, 2012 йил 16 апрелдаги ўзаро ҳисоб-китобларнинг солиштирма далолатномаси бор-йўғи 2011 йил 28 сентябрь ҳолатидаги ишларнинг вақтинча оралиқ аҳволини акс эттиради, шундан кейин жавобгар қурилиш ишларини бир маромда давом эттирган. Даъвогар тўлаган асосий сумма билан ўзлаштирилган сумма ўртасидаги реал фарқ 2012 йил 17 мартдаги ўлчаб чиқиш далолатномасига асосан 49 452 311 сўмга тенг.
Об-ҳаво шароити туфайли объектларни топшириш муддати 2012 йил апрелгача узайтирилган эди.
Контрактга доир мажбуриятлар бажарилиши давомида қурилиш материалларининг нархи бир неча маротаба ошган. Ишга илова қилинган тўлов топшириқномаларида қўл билан тузатишлар бор, даъвогарда контрактлар бўйича хулосалар мавжуд эмас.
Даъвогар бугунги кунда ўлчаб чиқиш далолатномаси асосида тузилган бажарилган ишлар далолатномасига имзо чекмай, қарзнинг оширилган суммасини кўрсатяпти.
СУДНИНГ ҚАРОРИ
Суд иккала ишни кўришни битта кўриб чиқишга бирлаштирди.
Биринчи инстанция ишга доир далилларни ўрганиб, иккала тарафни тинглаб, даъвогар «Т» МЧЖнинг талабларини қисман қондирди. Жавобгардан 185 359 663 сўм асосий қарз, 22 243 159,56 сўм пеня, 2 168 777 сўм давлат божи ва 14 400 сўм почта харажатларини ундиришга қарор қилинди. Даъвонинг қолган қисми рад этилди.
Жавобгар ушбу қарорга апелляция шикояти берди, шаҳар прокуратурасидан эса апелляция протести келди.
Тошкент шаҳар хўжалик судининг апелляция инстанцияси биринчи инстанциянинг қарорини ўзгартириб, 5 ва 6-сон контрактларни бекор қилиш, жавобгардан даъвогар фойдасига 3 427 177 сўм давлат божи ва ишни апелляция инстанциясида кўрганлик учун республика бюджети даромадига 664 658,60 сўм давлат божи ундириш тўғрисида қарор қилди. Ҳал қилув қарорининг қолган қисми ўзгартиришсиз қолдирилди.
ЮРИСТНИНГ ШАРҲИ
Ушбу ишда биз ҳамкасбим А.Умурзоқов билан бирга даъвогарнинг манфаатларини ҳимоя қилдик. Бундай низолар амалиётда тез-тез учраб туради.
Хўжалик суди Пудратчи ишларни 2011 йил 1 сентябргача тугатишга доир шартнома мажбуриятини бажармаганлигини аниқлади.
Даъвогар икки контракт бўйича 491 млн сўмни олдиндан тўлаб қўйган. Бироқ жавобгар фақат
276 592 057 сўмлик ишларни бажарган, холос. Даъвогар харид қилинган 29 048 280 сўмлик 20 та темир-бетон плиталарнинг қийматини Пудратчига ҳисоблаган. Шу тариқа, Пудратчининг Буюртмачи олдидаги қарзи 185 359 663 сўмни ташкил қилган.
ФКнинг 638-моддасига кўра, агар пудрат шартномасида бажарилган ишга ёки унинг айрим босқичларига олдиндан ҳақ тўлаш назарда тутилган бўлмаса, Буюртмачи Пудратчига шартлашилган ҳақни иш тегишли тарзда ва келишилган муддатда ёхуд Буюртмачининг розилиги билан муддатидан олдин бажарилиб, унинг натижалари узил-кесил топширилганидан кейин тўлаши шарт.
Шу тариқа, Буюртмачи Пудратчи топширган ва Буюртмачи қабул қилган ишларнинг қийматини тўлаши керак. Бироқ Пудратчи иккала контракт бўйича олган бутун тўлов суммасига Буюртмачи томонидан ишлар қабул қилинганлиги далилларини судга тақдим этмаган.
Иккала тараф имзолаган, бажарилган ишлар рўйхати уларнинг умумий ҳажмига фоиз нисбатида кўрсатилган, 2012 йил 27 мартдаги объектларнинг техник ҳолати далолатномалари бундай далил бўлиб хизмат қила олмайди, чунки улар бажарилган ишлар далолатномалари ҳисобланмайди ва уларнинг қийматини кўрсатмайди.
Контрактларнинг 5.4 ва 6.3-бандларига кўра Пудратчи Буюртмачига ишлар якунланганидан кейин бажарилган ишлар далолатномаларини имзолаш учун тақдим этиши, Буюртмачи эса ҳужжатлар олинган пайтдан бошлаб уч сутка мобайнида бажарилган ишлар қабул қилиниши ва имзоланишини таъминлаши керак эди. Бироқ Пудратчи Буюртмачига 27.03.2012 йилдаги объектларнинг қиймати кўрсатилган техник ҳолати далолатномалари асосида тайёрланган бажарилган ишлар далолатномаларини кўриб чиқиш учун берганлиги далилини судга тақдим этмаган.
«Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида»ги Қонуннинг (29.08.1998 йилдаги 670-I-сон) 15-моддасига мувофиқ тарафлардан бирининг талабига кўра хўжалик шартномаси фақат бошқа тараф томонидан хўжалик шартномаси жиддий тарзда бузилганда ёки қонун ёхуд шартномада назарда тутилган бошқа ҳолларда хўжалик судининг қарорига кўра ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин.
5 ва 6-сон контрактларнинг 9.1-бандида назарда тутилишича, шартномалар ваколатли давлат органларининг қарори, тарафларнинг келишувига кўра тарафлар контракт мажбуриятларини бузганда бекор қилиниши мумкин.
Даъвогар контрактларни бекор қилишни сўраган. Биринчи инстанция суди бу борада (фикримизча, асоссиз равишда) буни рад этган.
Бироқ апелляция ҳайъатининг белгилашича, контрактларнинг шартларига мувофиқ, зарур шартлар мавжуд бўлмаганда, контрактларни бажариш ёки бекор қилишдан бир тарафлама бош тортиш назарда тутилмаган. Чунончи, ФКнинг 384-моддасига кўра, бир тараф шартномани ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги таклифга иккинчи тарафдан рад жавоби олганидан кейингина ёки таклифда кўрсатилган ёхуд қонунда ёинки шартномада белгиланган муддатда, бундай муддат бўлмаганида эса – 30 кунлик муддатда жавоб олмаганидан кейин, шартномани ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги талабни судга тақдим этиши мумкин.
Бизнинг ҳолатда даъвогар жавобгарга контрактларни бекор қилиш, пул маблағларини қайтариш ва пеня тўлаш тўғрисида эътирозларни юборган. Бироқ жавобгар уларни қондирмасдан қолдирган. Шу сабабли апелляция инстанциясининг суд ҳайъати даъвогарнинг талабини асосли ва қондириладиган, биринчи инстанция судининг қарорини мазкур қисмида ва суд харажатларини ундириш қисмида ўзгартириш керак деб топди.
Ахтам ҲИКМАТОВ,
адвокат.
