АВни тугатишда ТМЗ кирим қилинган бўлса

Корхона ҳали тўлиқ эскирмаган ишлаб чиқариш ускунасини тугатмоқда, унинг айрим қисмлари эҳтиёт қисмлар сифатида ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун фойдаланилади.

Ушбу операция бухгалтерия ҳисобида қандай тўғри акс эттирилади? Унда солиқ оқибатлари бўладими? 

– Асосий воситадан қуйидаги сабабларга кўра кейинчалик фойдаланишнинг имкони бўлмаса ёки мақсадга мувофиқ бўлмаса, у тугатилади:

● тўлиқ амортизацияланса;

● ҳалокатлар, табиий офатлар, фойдаланишнинг шарт-шароитлари бузилиши оқибатида яроқсиз ҳолга келса;

● маънан эскирса;

● давлат органларининг қарорлари бўйича;

● корхонанинг қурилиши, кенгайтирилиши, реконструкция қилиниши, замонавийлаштирилиши ва техник қайта жиҳозланиши муносабати билан (Низом 6-б., АВ рўйхат рақами 1401, 29.08.2004 й.).

Тугатиш учун комиссия тузинг ва уни корхона раҳбарининг буйруғи билан тасдиқланг. У қабул қилган қарор натижаларини икки нусхада АВни тугатиш тўғрисидаги далолатнома билан расмийлаштиринг (Низомга 1-илова). Далолатнома комиссия аъзолари томонидан имзоланади ва корхона раҳбари томонидан тасдиқланади.

Далолатноманинг биринчи нусхаси бухгалтерияга берилади, иккинчиси АВ сақланиши учун масъул шахсда қолади. Тугатиш якунлангандан кейин тугатиш билан боғлиқ харажатлар ва уларни тугатишдан келган моддий бойликлар тўғрисида маълумотнома тузинг (Низомга 3-илова).

Ташкилот томонидан бепул олинган (ҳадя шартномаси) ёки асосий воситалар ва бошқа мол-мулкнинг чиқиб кетиши натижасида олинган ТМЗнинг таннархи бухгалтерия ҳисобига қабул қилиш санасида уларнинг жорий қийматидан келиб чиқиб аниқланади (4-сон БҲМС 27-б., АВ рўйхат рақами 3259, 30.06.2020 й.)

Бунда жорий қиймат – бу маълум бир санада амалда бўлган бозор нархлари бўйича ТМЗнинг қиймати ёки бир-биридан мустақил, хабардор ва бундай битимни амалга оширишни хоҳловчи тарафлар ўртасида битимни амалга оширишда активни сотиб олиш ёки мажбуриятни бажариш учун етарли бўлган сумма.

Шу тариқа, АВни тугатиш ёки чиқиб кетиши натижасида олинган ТМЗ қиймати унинг қолдиқ баланс қиймати ёки тугатиш қийматидан кўпроқ бўлиши мумкин. Бу ҳолда АВни тугатишдан олинган умумий даромадни ҳисобланг ва уни жами даромадга киритинг Шунингдек, чиқиб кетишдан олинган даромадга объектни қайта баҳолаш бўйича тузатиш киритиш суммаси ҳам киради (8510-«Узоқ муддатли активларни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар» счёти сальдоси) (СК 297-м. 3-қ. 6-б., 298-м.).

Айланмадан олинадиган солиқ тўловчилар учун тугатишдан олинган даромад жами даромадга киритилади ва ҳисобот (солиқ) даври якунлари бўйича умумий жами даромадларидаги улуши устунлик қиладиган фаолият тури учун белгиланган солиқ ставкалари бўйича солиқ солинади (СК 463-м. 1-қ., 468-м. 3-қ.).

Мисол. Ускунани тугатиш

Ишлаб чиқаришнинг янги технологиясига ўтиш муносабати билан корхона эскирган технологик ускунани тугатади. У фойдаланиш муддатидан кам ишлатилган (эскириш ҳамма суммага ҳисобланмаган). Бошланғич (тиклаш) қиймати – 2 003 200 сўм, ҳисобланган эскириш (3 йил учун қайта баҳолашни ҳисобга олган ҳолда) – 1 501 200 сўм, қайта баҳолаш бўйича тузатиш киритиш суммаси (8510-счёт сальдоси) – 325 000 сўм.

*АВни тугатишдан кўрилган зарарлар фойда солиғи ҳисоб-китобида солиқ базасидан чегириб ташланади, башарти улар иқтисодий жиҳатдан ўзини оқласа (СК 305-м.).

Татьяна ЛИМАРЕВА, «Norma» МЧЖ эксперти.