Norma.uz
Газета СБХ / 2017 год / № 44 / Хўжалик юритиш амалиётидан

Қурилиш соҳасидаги ҳисоб

 

ЯСТ тўловчи корхона биологик фаол қўшимчалар ишлаб чиқаради (асосий фаолият тури). Бир вақтнинг ўзида фаолият турларини кенгайтириш мақсадида бино қурмоқда.

1. Аниқлаштирилган Ягона солиқ тўловининг энг кам миқдори маълумотнома-ҳисоб-китобини қачон топшириш керакер участкасига кадастр олаётгандами ёки ҳокимлик ер участкасини ажратаётгандами?

2. Бино қурилиши билан бевосита боғлиқ электр энергияси, сув, топография ва геология ишларига доир харажатларни 0810-«Тугалланмаган қурилиш» счётига киритиш мумкинми?

3. Ўз эҳтиёжлари учун бинони қуриш ишлари ҳисобга олиниши тартиби қайси норматив ҳужжат билан белгиланган?

Р.Р.

 

1

ЯСТнинг энг кам миқдорини ҳисоблашда мулк ҳуқуқи, эгалик қилиш ҳуқуқи, фойдаланиш ҳуқуқи ёки ижара ҳуқуқи асосида юридик шахслар фойдаланадиган ер участкалари ҳисобга олинади, бундан:

√ солиқ солиш объекти сифатида қаралмайдиган (Солиқ кодексининг 280-моддаси 2-қисми);

√ солиқ солинмайдиган (Солиқ кодексининг 282-моддаси 2-қисми);

√ халқаро шартномалар асосида дипломатик ваколатхоналарни жойлаштириш учун паритет асосида берилган ер участкалари мустасно.  

Қайси ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи, эгалик қилиш ҳуқуқи, фойдаланиш ҳуқуқи ёки ижара ҳуқуқи йил мобайнида солиқ тўловчига ўтган бўлса, ўша ер участкалари ЯСТнинг энг кам миқдорини ҳисоблаб чиқаришда ер участкаларига тегишли ҳуқуқ вужудга келганидан кейинги ойдан эътиборан ҳисобга олинади. Бунда ҳисобот даври учун ЯСТ ҳисоб-китобини тақдим этиш муддатларидан кечиктирмай солиқ бўйича ҳисобга қўйилган жойдаги ДСИга аниқлаштирилган Ягона солиқ тўловининг энг кам миқдори маълумотнома-ҳисоб-китобини тақдим этиш зарур (АВ томонидан 3.03.2011 йилда 2203-сон билан рўйхатдан ўтказилган Низомнинг 5-банди).

Ер участкасига тегишли ҳуқуқ вужудга келган пайтни аниқлаш учун Ер кодексига мурожаат қиламиз. Ер участкаларини эгалик қилиш, фойдаланиш учун, ижарага ва мулк қилиб бериш (реализация қилиш) ер ажратиш тариқасида амалга оширилади. Ер участкаларини ажратиб бериш Вазирлар Маҳкамаси, вилоятлар, Тошкент шаҳри, туманлар, шаҳарлар ҳокимлари томонидан қонун ҳужжатларида белгиланадиган тартибда амалга оширилади (ЕКнинг 23-моддаси). Бироқ юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади (ЕКнинг 31-моддаси). Бунда тегишли ер тузиш хизмати томонидан ер участкаси чегаралари натура ҳолида (жойнинг ўзида) белгилангунига ва ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлар берилгунига қадар берилган (реализация қилинган) ер участкаларига эгалик қилиш ва фойдаланишга киришиш тақиқланади.

Фуқаролик кодексида белгиланишича, кўчмас мулкка эгалик ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар, бу ҳуқуқларнинг вужудга келиши, бошқа шахсларга ўтиши, чекланиши ва бекор бўлиши давлат рўйхатидан ўтказилиши керак. Кўчмас мол-мулкка бўлган ҳуқуқларни ва у ҳақда тузиладиган битимларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган ҳуқуқ эгасининг илтимосига кўра амалга оширилган рўйхатдан ўтказишни рўйхатдан ўтказилган ҳуқуқ ёки битим тўғрисида ҳужжат бериш ёхуд рўйхатдан ўтказиш учун тақдим этилган ҳужжатга устхат ёзиш йўли билан тасдиқлаши шарт (ФКнинг 84-моддаси).

Корхонангизда ер участкасига бўлган ҳуқуқ фақат у Ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри давлат корхонасида рўйхатдан ўтказилганидан ва тегишли гувоҳнома олинганидан кейин вужудга келгани сабабли уни давлат рўйхатидан ўтказилганидан кейинги ойдан ­эътиборан ЯСТнинг энг кам миқдорини ҳисоблашда инобатга олиш зарур. Аниқлаштирилган ЯСТнинг энг кам миқдори маълумотнома-ҳисоб-китобини ер участкаси ЯСТнинг энг кам миқдорини ҳисоблашда инобатга олина бошлаган чоракдан кейинги ойнинг ­25-санасидан кечиктирмай тақдим этишингиз лозим.

Амалиётда ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг вужудга келишини кўпинча ҳокимликнинг ер ажратиб бериш тўғрисидаги қарори санаси билан боғлайдилар. Бироқ бу Ер ва Фуқаролик кодексларининг юқорида кўрсатилган қоидаларига зид келади.

 

МИСОЛ. Ер участкаси ҳокимлик томонидан апрелда ажратиб берилган, июнда эса рўйхатдан ўтказилган. ЯСТнинг энг кам миқдорини ҳисоблашда ушбу участка июлдан бошлаб инобатга олинади. Аниқлаштирилган Маълумотнома-ҳисоб-китобни 5 октябрдан кечиктирмай ДСИга тақдим этиш зарур.

 

2

Корхонанинг ўзида тайёрланган асосий воситаларнинг бошланғич қиймати деб уларни тиклаш (қуриш, қуриб битказиш) бўйича ҳақиқий харажатлар суммаси тан олинади. Қурилиш даврида қурилиш учун олинган кредитлар бўйича ҳисобланган фоизлар барпо этилган АВнинг бошланғич қийматига киритилади (АВ томонидан 20.01.2004 йилда 1299-сон билан рўйхатдан ўтказилган 5-сон БҲМСнинг 12-банди). Яъни пудрат ёки хўжалик усулида барпо этилган асосий воситаларнинг бошланғич қиймати тугатилган ва фойдаланишга киритилган капитал қурилишга ҳақиқий харажатлар суммасига тенг. У 0810-«Тугалланмаган қурилиш» счётида шакллантирилади.

Муҳандислик-геодезия (топографик суратга олишни ҳам ўз ичига олувчи) ва муҳандислик-геология қидирув ишлари қурилиш учун муҳандислик-техник қидирув ишларининг таркибий қисми саналади, улар ўз навбатида шаҳарсозлик фаолиятининг ажралмас қисми ҳисобланади (Давархитектқурилишқўмнинг 27.10.2015 йилдаги 153-сон буйруғи билан тасдиқланган 1.02.07-15-сон ШНҚ). Муҳандислик қидирув ишлари – қурилиш ишларининг бошланғич қисми, одатда, улар лойиҳалашнинг илк босқичларида ўтказилади. Муҳандислик қидирув ишлари материаллари асосида лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилади.

Қурилиш қийматини аниқлашнинг асосий қоидалари 4.01.16-09-сон ШНҚ «Жорий нархлардаги қурилишнинг шартномавий қийматини аниқлашга доир қоидалар»да (Давархитектқурилишқўмнинг 30.07.2009 йилдаги 83-сон буйруғи билан тасдиқланган) белгиланган. Бунда қурилиш пудрат ёки хўжалик усулида амалга оширилишидан қатъи назар, ушбу Қоидалар қўлланилади. Қоидаларга кўра, бошқалар қатори лойиҳа-қидирув ишлари харажатларини ҳам ўз ичига олувчи буюртмачининг бошқа харажатлари қурилиш қиймати элементларидан бири ҳисобланади (Давархитектқурилишқўмнинг 28.12.2007 йилдаги 129-сон буйруғи билан тасдиқланган Услубий тавсияларнинг 2.1-банди).

Шу тариқа, муҳандислик қидирув ишларига сарфлаган харажатларингиз қурилаётган бинонинг бошланғич қийматига киритилади.

Ўз эҳтиёжлари учун бино қурилишида фойдаланилган электр энергияси ва сувнинг қиймати ҳам моддий харажатлар таркибида барпо этилган бинонинг бошланғич қийматига киритилади.

 

3

Ўз эҳтиёжлари учун бинони қуриш ишлари ҳисобга олинишини тартибга солувчи ягона норматив ҳужжат мавжуд эмас. Бироқ бундай ишларни бажариш чоғида амал қилиш зарур бўлган бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар бор.

Капитал қурилишни хўжалик усулида бажараётган қурувчиларга 17-сон БҲМС «Капитал қурилишга оид пудрат шартномалари» (АВ томонидан 23.12.1998 йилда 579-сон билан рўйхатдан ўтказилган) амал қилиши татбиқ этилмайди, сабаби улар бундай фаолиятдан даромад олмайдилар, улар қилган харажатларнинг ҳаммаси эса капиталлаштирилади (17-сон БҲМСнинг 3-банди).

Якка тартибда қуришни амалга ошириш учун қурувчи биринчи навбатда ер участкасига бўлган ҳуқуқларни белгиловчи ҳужжатларни, шунингдек Давархитектқурилишқўмнинг объект қурилишига рухсатномасини – ер участкаси мулкдори, эгаси ёки бу участкадан фойдаланувчининг ер участкасида қуришни амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатни расмийлаштиради (Шаҳарсозлик кодексининг 54-моддаси).

Қурилиш нормалари ва қоидаларига риоя қилиш, шунингдек қурилиши тугалланган объектнинг белгиланган тартибда қабул қилиш комиссияси томонидан қабул қилиб олинишини ташкил этишни таъминлаш объектни ўз кучи билан қураётган буюртмачилар (қурувчилар) бажариши мажбурий бўлган талаблар ҳисобланади. Қурилиш ишларини бошлашдан олдин қурувчи амалдаги шаҳарсозлик нормалари ва қоидаларига (ШНҚ) мувофиқ ҳажмни режалаштириш, конструктив ва техник ечимларни, шунингдек қурилишнинг смета қийматини белгиловчи лойиҳа-смета ҳужжатларига (ЛСҲ) эга бўлиши шарт (Ягона қурилиш регламенти (I қисм) 52-банди, ВМнинг 20.08.2013 йилдаги 229-сон қарорига 3-илова).

 

Қурилиш соҳасида амал қилувчи нормалар ва қоидалар тизими (ШНҚ, КМК, услубий тавсиялар, тўпламлар, кўрсатмалар, низомлар, қоидалар, ДСТлар, РСТлар ва бошқалар) билан «Строительство» («Қурилиш») махсус электрон маълумотнома тизимида танишиш мумкин. Шунингдек унда қурилиш фаолиятининг барча асосий жиҳатлари – лицензиялашдан тортиб объектни фойдаланишга топшириш ва ҳисобот тақдим этишгача очиб берилган; қурилиш учун ҳужжатларни ишлаб чиқиш, келишиш, экспертизадан ўтказиш ва тасдиқлаш, танлов савдоларини ўтказиш таомиллари, қурилишни молиялаштириш чизмалари тушунтириб берилган ва ҳ.к.

 

Қурилиш хўжалик усулида амалга оширилганда бошланғич ҳужжатларни расмийлаштиришнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Хусусан, қурилиш ташкилотлари ҳар ойда тузадиган, капитал қурилишда бирламчи ҳисобнинг бош ҳужжати саналадиган Бажарилган ишлар (қилинган харажатлар) тўғрисида маълумотнома-ҳисобварақ-фактура (Кўрсатмалар, Қурилиш соҳасида ислоҳотларнинг амалга оширилиши ва фаолиятни лицензиялаш мониторинги бўйича Республика комиссиясининг 2.02.2009 йилдаги 1-сон баённомасига 2-илова) пудратчининг ҳақиқатда бажарган ишларини буюртмачи қабул қилганини тасдиқловчи ҳужжат вазифасини бажармай қўяди. Бундан ташқари, ушбу вазиятда Маълумотнома-ҳисобварақ-фактура энди ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун асос ҳисобланмайди ва фақат ҳисобот даврида бажарилган қурилиш-монтаж ишлари (ҚМИ) ҳажмини тасдиқлайди. Бу қурилишнинг ушбу вариантида бевосита шартномавий муносабатлар мавжуд эмаслигидан келиб чиқади. Шу сабабли қурилиш нормалари ва қоидаларига риоя этиш зарурлиги боис ҳамда бажарилган ҚМИ ҳажмларини ишларнинг босқичлари ва турларига тақсимлаган ҳолда физик ва қиймат кўрсаткичларида акс эттириш учун кўриниши ўзгартирилган Маълумотнома-ҳисобварақ-фактура шаклини расмийлаштириш мақсадга мувофиқдир. Масалан, уни ҚМИни бажарувчи бўлинма раҳбари тузадиган ва корхона раҳбари тасдиқлайдиган бир ой учун бажарилган ишлар далолатномаси кўринишида расмийлаштириш мумкин. Бунда далолатнома қурилишга сарфланган материалларни ҳисобдан чиқариш учун асос бўлиб хизмат қилади.

Бажарилган ишлар далолатномаси билан бир қаторда материаллар асосли равишда ҳисобдан чиқарилиши учун расмийлаштириладиган бошқа ҳужжат Қурилишда материаллар сарфи тўғрисидаги ҳисобот (М-29-шакл) ҳисобланади. У қурилиш материалларининг ҳақиқатда сарфини ресурс смета нормалари бўйича белгиланган сарфи билан солиштиришга хизмат қилади.

Корхонанинг ўзида тайёрланган АВнинг бошланғич қиймати деб уларни тиклаш (қуриш, қуриб битказиш) бўйича ҳақиқий харажатлар суммаси тан олинади (5-сон БҲМСнинг 12-банди). Яъни қурилиш материалларидан ташқари қурилишга бошқа харажатлар – объект қурилишида банд бўлган ишчиларнинг иш ҳақи, машина ва механизмлар, қўшимча харажатлар далил бўйича ҳисобга олинади ва қуйидаги ҳужжатлар билан тасдиқланиши керак:

√ қурувчи ишчиларнинг иш вақтини ҳисобга олиш табеллари ва уларнинг иш ҳақи ҳисоб-китоблари;

√ қурилишда бевосита банд бўлган автотранспорт ишига йўл варақалари;

√ фойдаланилган ресурслар (энергия, сув) бўйича далолатномалар ва б.

Корхона раҳбари тасдиқлаган АВни қабул қилиш-топшириш далолатномаси (АВ-1-сон шакл) ва ушбу объектга бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатидан ўтказилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар асосида АВ объекти – қурилган бино бухгалтерия ҳисобига қабул қилинади. Қабул қилиш-топшириш далолатномаси туман (шаҳар) ҳокимининг қурилиши тугалланган объектни фойдаланишга қабул қилиш тўғрисидаги комиссия далолатномасини тасдиқлаш ҳақидаги қарори билан бир вақтда расмийлаштирилади. Айни шу қарор туман (шаҳар) ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри давлат корхонаси объектга бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатидан ўтказиши учун асос бўлади.

Қурилган объектни фойдаланишга қабул қилиш тартиби Шаҳарсозлик фаолиятини амалга ошириш учун аҳоли пунктларида ер участкалари бериш, қурилиш объектларини лойиҳалаштириш ва рўйхатдан ўтказиш, шунингдек объектларни фойдаланишга қабул қилиш тартиби тўғрисида низом (ВМнинг 25.02.2013 йилдаги 54-сон қарорига 1-илова) ва 3.01.04-04-сон ШНҚ «Қурилиши тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш» (Давархитектқурилишқўмнинг 25.06.2007 йилдаги 59-сон буйруғи билан тасдиқланган) билан тартибга солинади. Ушбу тартиб, мулкчилик шаклидан қатъи назар, Ўзбекистон ҳудудида қурилишни амалга оширувчи барча ташкилотлар учун мажбурий саналади.

Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни ва у ҳақда тузилган битимларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисидаги низомда (ВМнинг 7.01.2014 йилдаги 1-сон қарорига ­1-илова) белгиланган.

 

Бухгалтерия ҳисобида бинонинг қурилиши ва фойдаланишга киритилиши қуйидагича акс эттирилади:

 

Хўжалик операциясининг мазмуни

 

21-сон БҲМС бўйича счётлар корреспонденцияси

 

дебет

 

кредит

 

Бино қурилиши билан боғлиқ харажатлар, шунингдек тайёр объектларнинг давлат томонидан қабул қилиниши, рўйхатдан ўтказилиши ва б. билан боғлиқ бошқа харажатлар капитал қўйилмалар таркибига ҳисобдан чиқарилган

 

0810-«Тугалланмаган қурилиш»

 

1000-«Материаллар»;

6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар»;

6990-«Бошқа мажбуриятлар»;

6710-«Меҳнат ҳақи бўйича ходимлар билан ҳисоблашиш»;

6520-«Давлат мақсадли жамғармаларига тўловлар» ва б.

Бино фойдаланишга топширилган

 

0120-«Бинолар, иншоотлар ва узатувчи мосламалар»

 

0810-«Тугалланмаган қурилиш»

 

 

 

Ирина АХМЕТОВА, «Norma Online» эксперти. 

Прочитано: 3032 раз(а)

В этой теме действует премодерация комментариев.
Вы можете оставить свой комментарий.

info!Оставляя свой комментарий на сайте, Вы соглашаетесь с нашими Правилами их размещения.
Гость_
Антибот:

Если Вы заметили ошибку, выделите фрагмент текста, содержащий ошибку, и нажмите Ctrl+Enter.
Сайт разработан в ООО «NORMA», зарегистрирован в Узбекском агентстве по печати и информации 01.06.2018г.
Регистрационное свидетельство № 0406.
Адрес: Узбекистан, 100105, г. Ташкент, Мирабадский р-н, ул. Таллимаржон, 1/1.
Тел. (998 78) 150-11-72. Call-центр:1172. E-mail: admin@norma.uz
Копирование материалов сайта без согласования с администрацией ресурса запрещено.
© ООО «NORMA», 2007-2024 г. Все права защищены.
18+   Яндекс.Метрика