Чет эл валютасидаги қарзлар ва аванслар: ҳисобда акс эттириш

Президентнинг «Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги Фармони (2.09.2017 йилдаги ПФ-5177-сон) билан 2017 йилнинг 5 сентябридан Ўзбекистон ҳудудида товар (иш ва хизмат)лар учун тўловларни чет эл валютасида амалга ошириш тақиқланди, халқаро тажрибага мувофиқ халқаро тўлов карталари орқали тўловлар бундан мустасно. Товар, иш ва хизматлар учун нарх ва тарифлар фақат миллий валютада белгиланади.

Туристик хизматлар ва алоқа бўйича чет эл валютасидаги қарзлари ва аванслари бўлган ташкилотлар уларни қандай қилиб миллий валютага ўтказишлари ва ҳисобда акс эттиришларини мисоллар ёрдамида кўриб чиқамиз.

УЯЛИ АЛОҚА ВА ИНТЕРНЕТ ХИЗМАТЛАРИ

Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 4.09.2017 йилдаги фармойишига биноан, коммуникациялар тармоқларининг барча операторлари ва провайдерлари жорий йилнинг 5 сентябридан бошлаб МБнинг $1 = 4 210,35 сўмлик курсини қўллаган ҳолда хизматларни миллий валютада тарификациялашга ўтдилар.

Миллий валютадаги тарифлар белгиланиши билан бир вақтда абонентларнинг қарзлари ва олинган аванслар $1 = 4 210,35 сўм ҳисобида сўмга ўтказилди.

Шу сабабли ­уяли алоқа компаниялари ва интернет-провайдерларнинг мижозлари ҳам ўз ҳисобларидаги қарзлар ва олдиндан тўланган суммаларни ушбу курсни қўллаган ҳолда миллий валютага ўтказишлари лозим. 

МИСОЛ. Ташкилот 25 августда уяли алоқа учун тўлов санасидаги МБ курси ($1 = 4 182,3 сўм) бўйича 100 АҚШ доллари эквивалентида 418 230 сўм аванс тўлади.

31 августдаги қайта баҳолашни ҳисобга олган ҳолда уяли алоқа учун олдиндан тўлов суммаси 421 035 сўмни ташкил этади.

5 сентябрдан бошлаб миллий валютадаги тарифлар белгиланганлиги муносабати билан 100 АҚШ доллари эквивалентида берилган авансларни ҳисобга олувчи счётларда (4330) қайд этилган дебиторлик қарзини 29 августда белгиланган МБ курсини ($1 = 4 210,35 сўм) қўллаган ҳолда сўмга ўтказамиз.

Бухгалтерия ҳисобида қуйидаги проводкалар қилинади (тўғридан-тўғри киритиш усулидан фойдаланганда):

Чет эл валютасида ифодаланган уяли алоқа (Интернет) бўйича кредиторлик қарзлари ҳам худди шу тартибда миллий валютага ўтказилади. Бухгалтерия ҳисобида ушбу операцияни қуйидаги проводкалар билан акс эттириш мумкин:

МЕҲМОНХОНА ХИЗМАТЛАРИ

Жорий йилнинг 5 сентябридан меҳмонхоналар ва бошқа туризм объектларида жойлаштириш хизматлари ҳақи ҳам миллий валюта – сўмда тўланади.

Илгари чет эллик фуқаролар (ва фуқаролиги бўлмаган шахслар) учун меҳмонхона хизматлари ҳақи фақат чет эл валютасида қабул қилинган. Меҳмонхона хизматлари учун нархлар ва тарифлар миллий валютада белгиланганлиги муносабати билан туроператорлар ва бошқа ташкилотлар чет эл валютасида тўланган авансларни қандай ҳисобга оладилар?

Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг фармойишига биноан:

● барча туризм фаолияти субъектлари нархлар асоссиз оширилишини бартараф этиш мақсадида Ўзбекистон фуқаролари учун амалдаги нархлар ва тарифларни миллий валютада белгилаб, уларни олдинги даражада сақлашлари шарт. АҚШ долларида белгиланган нархлар ва тарифлар эса МБнинг $1 = 4 210,35 сўмлик курсидан келиб чиқиб сўмда қайта ҳисобланиши керак;

● меҳмонхоналар ва бошқа туризм объектлари чет эллик фуқароларга хизмат кўрсатишда сўмдаги янги нархлар ва тарифларни мустақил равишда белгилашга ҳақли. Чет эллик фуқаролар билан ҳисоб-китоблар миллий валютада ёки халқаро тўлов карталари (Visa, Master Card ва бошқа) воситасида амалга оширилиши лозим. Бунда тўлов карталаридан валюта маблағларининг ҳисобдан чиқарилиши МБнинг тўлов кунидаги жорий курси бўйича амалга оширилади.

Президентнинг ПФ-5177-сон Фармони қабул қилиниши муносабати билан туроператор билан меҳмонхона ўртасида тузилган (5 сентябргача), валютадаги нархлар назарда тутилган шартнома шартларига тегишли ўзгартиришлар киритиш ва уларни сўмда белгилаш зарур. Бунда тарафларнинг келишувига кўра миллий валютадаги нархларни иккала тарафни қониқтирувчи миқдорда белгилаш мумкин.

Қўшимча битимда чет эл валютасида тўланган авансни қайта ҳисоблаш тартибини қайд этса ҳам бўлади. Авансни 2 хил усулда ҳисобга олиш мумкин:

1) тарафлар томонидан келишилган МБ курсини қўллаган ҳолда уни миллий валютада қайд этиш;

2) яшаш учун счёт тақдим этилган пайтдаги МБ курси бўйича авансни ҳисобга киритиш.

Шартномага киритилган қўшимчалар чет эл валютасида тўланган авансларни ҳисобга олувчи бухгалтерия ёзувлари учун асос бўлади.

1-МИСОЛ. Жорий йилнинг 1 сентябридаги ҳолатга кўра туристик компания чет эллик туристларни жойлаштирганлик учун меҳмонхонага 1 000 АҚШ доллари суммасида олдиндан тўлов тўлаган. 6.09.2017 йилда тузилган қўшимча битим асосида тарафлар аванс суммасини 5 сентябрда белгиланган МБ курсида ($1 = 8 100 сўм) қайд этишга қарор қилдилар.

1 сентябрдаги ҳолатга кўра туроператорнинг бухгалтерия ҳисобида чет эл валютасида тўланган аванс сўмдаги эквивалентда – 4 210 350 сўм этиб қайд этилади (31 августда МБнинг  $1 = 4 210,35 сўмлик курсида қайта баҳоланганини ҳисобга олган ҳолда). Қўшимча битим асосида МБнинг $1 = 8 100 сўмлик курсини қўллаган ҳолда уни миллий валютага ўтказамиз.

Туристик компания ушбу операцияни бухгалтерия ҳисобида қуйидаги проводкалар билан акс эттиради (тўғридан-тўғри киритиш усулидан фойдаланганда):

Меҳмонхона юқорида кўрсатилган операцияни ўз бухгалтерия ҳисобида қуйидаги проводкалар билан акс эттириши мумкин:

Тарафлар келишувга кўра аванс суммасини 4 сентябрда белгиланган МБ курси ($1 = 4 210,35 сўм) бўйича чет эл валютасида белгилашга ҳақлилар. Бу ҳолда чет эл валютасидаги аванс сўмга ўтказилаётганда туроператор ва меҳмонхонада курс фарқи юзага келмайди.

Туроператорда:

Меҳмонхонада:

2-МИСОЛ. 1 сентябрдаги ҳолатга кўра туроператор чет эллик туристларни жойлаштирганлик учун меҳмонхонага 1 000 АҚШ доллари суммасида олдиндан тўлов тўлаган. Тарафларнинг келишувига кўра чет эл валютасидаги аванс чет эллик туристларнинг яшаш учун счётлари тақдим этилган пайтда ҳисобга киритилади. Меҳмонхона счётни 22 сентябрда 9 000 000 сўмлик суммада тақдим этди.

Бу ҳолда туроператорнинг бухгалтерия ҳисобида ушбу операция қуйидаги тартибда акс эттирилади (тўғридан-тўғри киритиш усулидан фойдаланганда):

Жамғариш усули қўлланганда ижобий курс фарқи 6230-«Бошқа кечиктирилган даромадлар» счётидан фойдаланган ҳолда 9540-счётга ҳисобдан чиқарилади.

Меҳмонхона чет эл валютасида олинган аванснинг ҳисобга киритилишини бухгалтерия ҳисобида қуйидаги проводкалар билан акс эттириши керак:

Жамғариш усули қўлланганда салбий курс фарқи 3290-«Бошқа кечиктирилган харажатлар» счётидан фойдаланган ҳолда 9620-счётга ҳисобдан чиқарилади.

Баланснинг валюта моддаларини қайта баҳолашда юзага келадиган курс фарқини туроператор ва меҳмонхона III чорак учун солиқ ҳисоботида ҳисобга олишлари лозим.

Музаффар МИРЗАҒАНИЕВ, «Norma Online» эксперти.