Охирги троллейбус ўз қанотларини йиғиб олди...
Ҳали ҳамон эсимда, кўчаларимиздан (у пайтларда йўллар минглаб «шошқалоқ» автомобиллар билан тўлиб тошмаган эди) шаҳар троллейбуслари оҳисталик билан «сузиб» юрарди. Албатта, вақт ўтган сайин бу «оғир карвон» уловлар қизғин йўл ҳаракатига тўсқинлик қила бошлади. Бироқ айнан секин юриши билан троллейбуслар кўчаларимизнинг энг хавфсиз транспорт воситаси эди – улар трамвайдан хавфсизроқ бўлган, чунки уларнинг ҳаракатчанлиги кўпроқ бўлиб, ҳатто «шох»ларини токдан узиб қўйса ҳам ўз йўналишида давом этиши мумкин эди.
40 йилдан ортиқ криминалист экспертлик тажрибамдан троллейбуслар билан боғлиқ атиги учтагина трассологик экспертизани эслай оламан. Фақат бир ҳолдагина сўз пиёдага келиб урилиш ҳақида боради.
Бунда оқибат нохушлик билан тугамади – пиёда ўртача оғирликда тан жароҳати олиб, тирик қолди. Троллейбуснинг бориб уришида ҳайдовчининг айби бўлмаган. Бунинг устига, у тўқнашувга йўл қўймаслик учун қўлидан келган ҳамма ишни қилган, бироқ пиёда троллейбусдан тезроқ югураман деб ўзига катта баҳо бериб, йўлдан чопиб ўтган – оқибатда тўқнашувдан қочиб қутулолмаган.
Бошқа икки ҳолда эса анчагина ўзига хос фавқулодда ҳодиса юз берган. Бирида – троллейбус ҳаракат қилаётганида орқа ғилдирак тўсатдан ёрилган. Яъни шинанинг пневматик портлаши юз бериб, натижада ғилдирак устида ўтирган йўловчи аёл арзимас тан жароҳати олган. Биз трассолог экспертлар ғилдиракнинг шикастланиши сабабини аниқлашимиз, терговчи эса бизнинг хулосамизга асосан масъул шахсларнинг айбдорлиги ва уларни жавобгарликка тортиш тўғрисида қарор қабул қилиши керак эди.
Агар шина ҳаддан ташқари эскирганлиги туфайли ёрилган бўлса, троллейбус паркида техника хавфсизлиги учун жавоб берадиган шахслар ўз хизмат вазифаларига совуққон муносабатда бўлганликлари учун жавобгарликка тортилар эдилар. Ҳайдовчи ҳам бундай шалоғи чиққан ғилдирак билан линияга чиққани учун жавоб берган бўлар эди.
Бироқ мазкур ҳолда шинанинг заводда юзага келган яширин нуқсони унинг шикастланиши сабабчиси бўлиб, фойдаланувчилар бунинг мавжудлигини билишлари мумкин эмас эди. Хуллас, ҳеч кимни жавобгарликка тортишга тўғри келмади.
Айтмоқчи, пневматик портлаш натижасида шинанинг шикастланиши (камера резинаси парчаларини осмонга улоқтирган ҳолда ҳавонинг кескин чиқиши билан борадиган) ўшанда асосан енгил автомобилларда юз берар эди. Кўпинча ағдарилган ёки бошқа машинага бориб урилган енгил автомобиль ҳайдовчиси айни ғилдиракнинг портлаши туфайли бошқарувни уддалай олмаганлигини айтиб ўзини оқлар эди. Бироқ бизнинг кўп йиллик экспертлик амалиётимиз бошқа нарсани кўрсатар эди: такси автомобилларида пневматик портлашлар кўп марта юз берган, бироқ бунда ҳайдовчилар маҳорат билан маневрлар қилиб, аварияларга йўл қўймасдан автомобилни бошқарганлар. Бу – такси ҳайдовчиларининг маҳорат кўрсаткичлари эди.
Троллейбус билан юз берган бошқа ҳол эса умуман олганда ғоятда ғайриоддий эди. Ҳаракат вақтида троллейбус «шох»ининг темир детали учиб тушган. У кўчадаги бир йўловчига тегиб, унга енгил тан жароҳати етказган. Экспертлар олдида симларни мустаҳкамлаш узелининг шикастланиши сабабини топиш масаласи қўйилди. Ушбу деталь симларга тегишли болтларнинг ярми билан маҳкамланганлиги аниқланди... Албатта, маҳкамлаш заифлашган, аста-секин бўшашган ва охир-оқибатда деталь чиқиб кетган.
Терговчининг назорат қилиб бормаганликлари учун трамвай-троллейбус бошқармаси ходимларини жавобгарликка тортишига тўғри келди. Тўғри, жавобгарлик озодликдан маҳрум этишгача боргани йўқ – сабаби ушбу фавқулодда ҳодиса оғир оқибатларга олиб келмаган эди.
Трамвайсиз шовқин камроқ...
Яқиндагина Тошкент кўчаларини трамвайлар бутунлай тарк этди.
Шовқин-сурон камайди, авваллари қизил, кейин эса яшил ва оч жигарранг тусли вагончалар елиб югурган марказий магистраллар бўйлаб қад кўтарган уйларимизнинг зириллашлари барҳам топди. Дарвоқе, бирорта бошқа транспорт тури ҳақида биз «югуряпти» демаймиз, бироқ трамвайлар ҳақида кўпинча айни шундай деймиз: «Менинг трамвайжоним елиб югуриб келяпти». Зеро эслаймиз ҳам: йўллар туташган жойда рельсни тақиллатиб ва ён тарафга енгилгина чайқалиб, трамвай вагонлари ҳақиқатан ҳам рельслар бўйлаб «югурадилар»...
Шаҳар транспортининг ушбу турига бўлган профессионал муносабатимга келсак, трамвайлар тўғрисида ҳам очиқ айта оламан: улар ҳеч ҳам аварияларни бот-бот содир этишмасди. Тўғри, экспертлик амалиётимизда трамвайлар билан боғлиқ ҳодисалар троллейбусларникига қараганда кўпроқ бўлган. Нима учун шундайлиги тушунарли. Қуйидаги иборани эсланг: «Агар трамвай бўлмасанг – айланиб ўтасан!». Ҳақиқатан ҳам, ҳайдовчи қанчалик уринмасин, трамвай тўсиқни айланиб ўта олмайди ва тормозни қанча босманг, кўп тоннали баҳайбат трамвайни ҳам бир онда тўхтатиб бўлмайди.
Трамвай билан хайрлашарканмиз, улар билан қандай йўл ҳодисалари боғлиқ эканлигини эсга олмоқчиман. Биринчи навбатда – охири фожиа билан тугайдиган ЙТҲ, зеро кўп тоннали вагонни пиёдага бориб уриш одамнинг яшаб қолишига кам умид қолдиради. Тўғри, трамвай вагонлари келиб урганда омон қолган омадли кишилар ҳам учраган. Кўпинча эса пиёдалар трамвайларнинг келиб урилишидан ҳалок бўлганлар.
Пиёдаларга келиб урилишларда одатда трамвай ҳайдовчиларининг айби бўлмаган. Ўтган йилларда ҳам бундай ЙТҲлар жуда кам юз берган: зеро рельслар бўйлаб гумбурлаб келаётган ва бутун кўчани шовқинга тўлдириб келаётган трамвайнинг босиб кетиши амалда эҳтимолдан узоқ иш эди. Тўғри, кейинги вақтда трамвайларнинг келиб урилишлари анча кўпайди – бунга наушник таққан ва мобил телефон тутган ёшлар сабабчи. Вагон ҳайдовчиси қанча қўнғироқ чалмасин, улар барибир ҳеч нарсани эшитмайдилар...
Трамвайлар билан боғлиқ бошқа ҳодисалар ҳам юз берган. Чорраҳада енгил автомобиль трамвай вагонини ўтказиб юбормай (табиийки, у аввал ўтиш ҳуқуқига эга эди), катта тезлик билан унинг ён бошига келиб урилганлиги хотирамда қолган. Бечора автомобилнинг олд қисми нимага айланганлигини баён қилиб ўтирмай шуни айта оламанки, трамвайнинг ўзи зарбдан қарама-қарши томонга шундай эгилиб қолдики, амалда уни тиклаш мумкин эмас эди...
Албатта, трамвайлар ҳам шошқалоқ ҳайдовчиларнинг автомобилларига (одатда чорраҳаларда) урилган ҳоллар ҳам учраб турар эди.
Бурилишларда трамвай ҳайдовчилари тезликни пасайтирмаган (ёки етарлича пасайтирмаган) ва вагонлар йўл полотносининг бир неча метрини босиб ўтиб, рельсдан чиқиб кетган ҳоллар ҳам юз берган. Бундай вазиятларда трамвайдаги йўловчилар нималарни ҳис этганлигини айтмаса ҳам бўлади...
Ольга Маршанская.
