Агар МЧЖдаги улуш учинчи шахсга имтиёз ҳуқуқини бузган ҳолда сотилган бўлса, ҳар қандай иштирокчи (жамиятнинг ўзи ҳам) суд тартибида харидорнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини унга ўтказишни талаб қилиши мумкин.
Бу ҳол юз бермаслиги учун айни қандай ҳолларда имтиёз ҳуқуқи юзага келишини ва улушни учинчи шахсга сотганда уни қандай қилиб бузмасликни билиш керак.
Имтиёз ҳуқуқининг мақсади – жамиятда манфаатларнинг тенглигини сақлаш ва бизнесга чет кишиларни киритмасликдир. Ушбу ҳуқуқ улуш ортидан «навбат»да иштирокчилар учинчи шахслардан олдинда «туришлари»да ифодаланади. Яъни иштирокчилардан бири МЧЖдаги ўз улушини учинчи шахсга сотишни хоҳласа, қолган иштирокчиларда уни харид қилишда имтиёз ҳуқуқи юзага келади. Ушбу қоида «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун (6.12.2001 йилдаги 310-II-сон) 20-моддасининг тўртинчи қисмида назарда тутилган.
Имтиёз ҳуқуқига нафақат иштирокчилар, балки жамиятнинг ўзи ҳам эга бўлади. Бироқ жамиятнинг бошқа иштирокчилари улушни (улушнинг бир қисмини) олишни хоҳламаган тақдирдагина бу ҳуқуқ жамиятда юзага келади. Улуш учун «навбат»да жамият иштирокчилардан кейин, бироқ учинчи шахслардан аввал туради.
Ўзининг имтиёз ҳуқуқини бошқа бировга бериш ёки ундан бошқа биров фойдасига воз кечиш тақиқланган.
Имтиёз ҳуқуқидан фойдаланиб, иштирокчилар сотилаётган улушни учинчи шахсга таклиф қилинган нархда сотиб олишлари мумкин.
Иштирокчилар улушни фақат уларнинг улушларига мутаносиб қисмидагина сотиб олишга ҳақлилар. Жамият уставида бошқа тартиб ҳам назарда тутилиши мумкин.
Қонун имтиёз ҳуқуқига риоя этишга мажбур этади, бироқ амалиётда кўпинча уни четлаб ўтадилар ёки шунчаки назарга олмайдилар.
Шуни ёдда тутиш керакки, имтиёзли ҳуқуққа риоя этмаслик битимни кўзбўямачилик битими сифатида низолашишга олиб келиши мумкин.Улушни сотиш қуйидаги тартибда амалга оширилади.
Ўз улушини сотиш ниятида бўлган иштирокчи қолган иштирокчилар ва жамиятнинг ўзини бундан хабардор қилади. Бунинг учун жамият орқали хабарнома юбориш лозим. Хабарноманинг шакли белгилаб қўйилмаган, бироқ унда шартнома тузиш режалаштирилаётган муҳим шартлар: нарх, тўлаш муддати, тўлаш тартиби ва бошқа шартлар бўлиши керак.
Қонун МЧЖ иштирокчиларига мазкур таклифни ўйлаб кўришга бир ой беради (ушбу даврда жамият уставини кўпайтириш ҳам, камайтириш ҳам мумкин). Сотиб олиш хоҳиши ёзма равишда ифодаланиши ва ушбу муддат тугашига қадар сотувчига юборилиши керак. Агар улушни сотиб олиш хоҳишини бир нечта иштирокчи бирданига билдирган бўлса, уларнинг ҳар бири билан шартнома тузилади. Бунда улуш улар ўртасида уларнинг устав капиталидаги иштирокига мутаносиб равишда бўлинади. Хариднинг имтиёз ҳуқуқини бошқага беришга йўл қўйилмайди. Жамият уставида улушларни сотиш пайтида уларни тақсимлашнинг бошқа тартиби назарда тутилиши мумкин.
Муддат тугашигача иштирокчилардан (улушни бўлғуси сотиб олувчилардан) жамиятга имтиёз ҳуқуқидан фойдаланишдан бош тортиш тўғрисида аризалар, жамиятдан эса унинг ваколатли органининг тегишли қарори ёки баённомаси иштирокчининг ўзи – улушни сотувчига келиб тушган тақдирда ҳам имтиёз ҳуқуқи тугатилади.
Агар иштирокчилар ёки жамият улушни белгиланган муддат мобайнида харид қилмасалар, уни учинчи шахсга сотиш мумкин. Улушни сотиш нархи офертада кўрсатилгандан паст бўлмаслиги керак. Сотиш шартлари ҳам офертада кўрсатилганларига мувофиқ бўлиши керак.
Якун чиқарарканмиз, шуни айтиш жоизки, хариднинг имтиёз ҳуқуқи тўғрисидаги талабларни бузган ҳолда битим амалга оширилганда жамиятнинг ҳар қандай иштирокчиси ёки жамиятнинг ўзи (агар у уставга мувофиқ бундай ҳуқуққа эга бўлса) унга харидорнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ўтказилишини суд тартибида талаб қилиши мумкин. Иштирокчи ёки жамият бундай бузилишни билган ёхуд уни билиши лозим бўлган пайтдан эътиборан 3 ой ичида судга мурожаат қилиши мумкин («Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун 20-моддасининг еттинчи қисми). Бунга йўл қўймаслик учун харидор битим тузиш вақтида сотувчидан юқорида кўрсатилган талаблар ва таомиллар бажарилганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатларни талаб қилиши керак. Уларга қуйидаги ҳужжатлар киради: жамият қолган барча иштирокчиларининг ёзма бош тортишлари (эркин шаклда), иштирокчиларга улушни сотиб олиш таклиф этилган хатлар юборилганлигини тасдиқлайдиган почта квитанциялари (қўйилманинг рўйхати билан бўлгани мақбул). Агар харид қилишдаги имтиёз ҳуқуқи жамиятда ҳам бор бўлса, унинг ваколатли органининг мазкур ҳуқуқдан бош тортиш тўғрисидаги маълумотлар қайд этилган қарори ёки баённома бўлиши зарур.
Шуни ёдда тутиш муҳимки, агар қарор ваколатлардан четга чиқиб ёки бу масалада ваколатли бўлмаган орган томонидан қабул қилинган бўлса, харидор олган нарсасини йўқотиш хатарига дуч келади.
МЧЖ «_____________________________»
Иштирокчилар: _______________________
_____________________________________
_____________________________________
ХАБАРНОМА
_____ йил « __ » _________ –сон.
Ушбу хабарнома билан «__________________________ « МЧЖ ва
иштирокчилар _______________________ ни _________________
______________ га тегишли бўлган, Жамият устав капиталида тўлиқ
тўланган, ______________ % миқдорида улушни учинчи шахсга сотиш нияти тўғрисида хабардор қиламан.
Сотиш шартлари:
- нарх: __________________________________________;
- тўлаш муддати: улушнинг олди-сотди шартномаси имзоланган пайтдан бошлаб ___________ кундан кечиктирмай;
- тўлаш тартиби: пул маблағларини сотувчининг банк ҳисобрақамига ўтказиш.
Иштирокчилар ва (ёки) Жамиятнинг улушни сотиб олишнинг им-тиёз ҳуқуқидан фойдаланиш ёки мазкур ҳуқуқдан фойдаланишдан бош тортиш тўғрисидаги қарори хусусида «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун 20-моддасининг бешинчи қисмига ва Жамият уставига мувофиқ мазкур хабарнома олинган пайтдан бошлаб _______ кун мобайнида ёзма равишда хабардор қилишингизни сўрайман.
Иштирокчи ________________________
Елена ЕРМОХИНА,
эксперт-юристимиз.
