Хорижий компания материалларни республикадан ташқарида маҳсулотни тақсимлаш битими доирасида муайян лойиҳа учун харид қилади ва уларни рўйхатдан ўтказилган доимий муассаса манзилига олиб келади. Биз ушбу ТМБни улар бўйича алоҳида доимий муассасалар рўйхатдан ўтказилган бошқа лойиҳаларимизга беришимиз ва сарфлашимиз мумкинми? Агар мумкин бўлса, расмийлаштириш тартиби қандай?
– СКнинг 256-«Маҳсулот тақсимотига оид битим доирасида амалга ошириладиган фаолиятга солиқ солишнинг ўзига хос хусусиятлари» моддаси 5-бандида назарда тутилишича, «маҳсулот тақсимотига оид битим бўйича ишларни бажаришга мўлжалланган ва лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ чет эллик инвестор томонидан ёки маҳсулот тақсимотига оид битим бўйича ишларни бажаришда иштирок этаётган бошқа шахслар томонидан олиб кириладиган товарлар (ишлар, хизматлар), шунингдек чет эллик инвестор томонидан олиб чиқиладиган, мазкур битимга мувофиқ унга тегишли бўлган маҳсулот божхона тўловларини солишдан озод қилинади, божхона расмийлаштируви учун тўланадиган йиғимлар бундан мустасно. Олиб кирилган моддий-техника ресурсларидан белгиланган мақсадга номувофиқ фойдаланилганда, шу жумладан улар ўзга шахсга берилган тақдирда, бюджетга тўланиши лозим бўлган барча божхона тўловлари божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ундириб олинади».
Худди шундай норма Қандим кон гуруҳи участкаси, Хаузак ва Шоди участкалари, шунингдек Қўнғирот участкаларига оид маҳсулотни тақсимлаш ҳақидаги 2004 йил 16 июндаги Битим доирасида ва Ўзбекистон Республикаси Жанубий-Ғарбий Ҳисор ва Устюрт минтақаси ҳудудларидаги конлар бўйича 2007 йил 23 январдаги маҳсулот тақсимотига оид Битим доирасида Ўзбекистон Республикаси божхона чегараси орқали олиб ўтиладиган товарларнинг божхона расмийлаштируви қоидаларида1 ҳам мавжуд. Унинг 41-бандида белгиланишича, олиб кирилган товарларнинг белгиланмаган мақсадда ишлатилиши, шунингдек уларни бошқа шахсларга бериш ҳолларида, тегишли божхона органи қонун ҳужжатларига мувофиқ, давлат бюджетига тўланиши керак бўлган барча божхона тўловларини белгиланган тартибда ундиради.
Қонун ҳужжатларининг ушбу меъёрларидан келиб чиқадики, МТБ (маҳсулот тақсимотига оид битим) бўйича ишларни бажариш доирасида доимий муассасага олиб келинадиган товарлар, хом ашё ва материалларни олиб кириш чоғида берилган барча божхона имтиёзлари мақсадли ҳисобланади ва давлат томонидан назорат қилинади. Уларни бошқа лойиҳа (шартнома) бўйича сарфланадиган товар-моддий бойликлар сифатида фойдаланиш учун қайта йўналтириш зарурати туғилганда бундай таомилнинг аниқ тартиби белгиланмаганлигини назарда тутиш керак. Бироқ қонун ҳужжатларида божхона расмийлаштируви якунланганидан ва товарлар муайян божхона режимига жойлаштирилганидан кейин БЮДга тузатишлар киритиш тартиби белгиланган. Божхона юк декларацияларига тузатиш киритиш, қайта расмийлаштириш ва бекор қилиш тартиби тўғрисидаги низомга2 кўра улар қуйидаги ҳолларда амалга оширилади:
божхонада расмийлаштиришда йўл қўйилган хатоларни тузатиш зарурати туғилганида;
ушбу БЮД бўйича расмийлаштирилган товарга ёки унинг бир қисмига эгалик қилиш ҳуқуқи ташқи иқтисодий фаолиятнинг бошқа субъектига берилганида;
контракт (шартнома, битим) шартлари ўзгарганида;
товарларни ташишга мўлжалланган транспорт воситалари техник жиҳатдан носоз бўлганида;
товарлар қайтарилганда;
БЮДга ўзгартириш киритиш, қайта расмийлаштириш ва бекор қилиш учун етарли асос бўладиган бошқа ҳолларда.
Бундай амалларни бажариш учун товар эгаси ёки божхона брокери ДБҚ ҳудудий бошқармаси бошлиғига ариза билан мурожаат қилиши керак, унда декларацияга тузатиш киритишнинг аниқ сабаби кўрсатилади. Унга қуйидагилар илова қилинади:
1) шартнома (битим) нусхаси;
2) дастлабки расмийлаштирилган БЮДнинг 3, 5, 6-сон нусхалари (экспорт режимида расмийлаштирилган БЮДнинг бешинчи нусхаси бундан мустасно);
3) БЮДни божхонада расмийлаштиришда фойдаланилган ҳисобварақ-фактура нусхалари ва товарга илова қилинувчи бошқа кузатув ҳужжатлар;
4) зарур ҳолларда – импортга расмийлаштирилган БЮДда кўрсатилган шартнома бўйича келган товарлар суммаси ва улар ҳақи тўланганлиги ҳақидаги ваколатли банк маълумотномаси;
5) зарур ҳолларда – экспортга расмийлаштирилган БЮДда кўрсатилган шартнома бўйича тўловлар келиб тушганлиги ҳақида ваколатли банкнинг ҳисоб-китоб маълумотномаси.
Қарор қабул қилиш учун зарур бўлганда аризачи томонидан тақдим этилган бошқа ҳужжатлар ҳам қабул қилинади.
БЮДга тузатишлар киритиш, уни қайта расмийлаштириш ва бекор қилиш масалалари бўйича мурожаат қилиш муддатлари БЮДни сақлаш муддатидан ошмаслиги керак. Божхона юк декларациясини тўлдириш тартиби тўғрисидаги йўриқномага (АВ томонидан 3.11.1999 йилда 834-сон билан рўйхатдан ўтказилган) мувофиқ расмийлаштирилган БЮДлар қатъий молиявий ҳисобот ҳужжатларини сақлаш учун белгиланган тартибда сақланади. БЮД электрон ва қоғоз шаклларини, шунингдек уларнинг электрон нусхаларини сақлаш муддати экспорт божхона режимига мувофиқ олиб чиқиладиган товарлар учун 10 йилни, қолган божхона режимлари учун эса 5 йилни ташкил этади.
ДБҚ бошқармаси бошлиғи аризани ҳудудий божхона органи ҳузурида тузиладиган, доимий ишлайдиган махсус комиссиянинг кўриб чиқиши учун юборади. Комиссия юкни олиш ёки жўнатиш билан боғлиқ барча материалларни синчиклаб ўрганади. БЮДга тузатиш киритиш заруратини туғдирган сабабларга асосий эътибор қаратилади. Комиссия ўз қарорини мазкур масалани ҳал қилиш учун зарур бўлган барча ҳужжатлар тақдим этилган кундан бошлаб 10 иш кунидан кечиктирмай чиқаради.
Юқорида баён этилганлардан шундай хулоса чиқариш мумкин:
агар мол-мулк Ўзбекистонга доимий муассаса манзилига МТБни амалга ошириш лойиҳаси доирасида мақсадли фойдаланиш учун олиб келинган ва унга доир ишлар айни шу МТБ доирасида ўтказиладиган ёрдамчи пудрат контракти асосида рўйхатдан ўтказилган ўша норезидент компаниянинг доимий муассасасига берилаётган бўлса, ушбу ҳолда божхона имтиёзларидан мақсадга мувофиқ фойдаланилмаганлигини эътироф этиш хатари катта бўлмайди. Бироқ ушбу ҳолда ҳам мазкур МТБ бўйича имтиёзлардан мақсадли фойдаланиш ҳисобини юритадиган божхона органини хабардор қилиш шаклини келишиш керак;
агар худди шу шартларда олиб келинган мол-мулк ўша норезидент компаниянинг доимий муассасасига берилаётган бўлса, бироқ бунда унинг фаолияти худди шу МТБ билан боғланмаган бўлса, ушбу ҳолда мақсадга мувофиқ фойдаланмаслик эътироф этилади ва божхона божларини тўлаш бўйича барча мажбуриятлар тикланади.
Шу тариқа, мақсадли фойдаланиш шартларига риоя этилган, божхона органи хабардор қилинган ва (ёки) тузатиш киритиш таомили ўтказилган ҳолдагина мол-мулкни бериш мумкин. Норезидент компаниянинг мол-мулки қайси доимий муассаса манзилига олиб кирилганидан қатъи назар, ўша компаниянинг мулки ҳисобланиши сабабли, уни бир доимий муассасадан бошқасига бериш чоғида солиқларни ҳисоб-китоб қилиш пайтида харажатларни ҳисобга олиш мақсадида қабул қилиш-топшириш далолатномасини расмийлаштириш тавсия қилинади.
Аудиторлик амалиётида бир доимий муассаса мол-мулкни бошқа муассасага бериб, уни фақат БЮД асосида харажат сифатида ўзида ҳисобга киритган вазиятлар учрайди. ТМБни олган доимий муассаса ҳам фойдаланилган мол-мулкни фойда солиғи ҳисоб-китобида харажатларга киритган. Солиқ мажбуриятларига таъсир кўрсатадиган бундай ҳолларга йўл қўймаслик учун доимий муассаса пухта миқдорий омбор ҳисобини юритиши ва лойиҳа бўйича ишларга ТМБни ҳисобдан чиқаришга доир тегишли ҳужжатларни расмийлаштириши керак.
\1ДБҚ, ТИАИСВ, ИВ ва «Ўзстандарт» агентлигининг АВ томонидан 19.04.2010 йилда 2097-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарорига илова.
2ДБҚнинг АВ томонидан 24.09.2010 йилда 2143-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарорига илова.
Гўзал ИСЛОМОВА,
«BAКER TILLY TASHKENT» АЖ МЧЖ
бошқаруви раиси.
