«Норма Маслаҳатчи», №40, 2016й. 4 октябрь

Давлат улушига эга бўлган акциядорлик жамиятлари ва субъектлар на тасдиқланган нормативларга, на ҳисоблаш услубиятига эга бўлмай туриб, январь ойидан бошлаб бошқарувнинг самарадорлиги кўрсаткичларини ҳисоблай бошладилар. Аудиторлар ҳам худди шу ҳолатда бўлган ҳолда ҳисоб-китоблар тўғри қилинганини текширмоқдалар. Бу вазият нималарга олиб келади?

Янги таҳрирдаги 70-сон Аудиторлик фаолияти миллий стандарти «Молиявий фаолият тўғрисидаги аудиторлик ҳисоботи ва аудиторлик хулосаси» муҳокамаси якунига етиб қолди. Ҳужжат амалдаги қонун ҳужжатларининг барча қоидалари ва халқаро ҳужжатларнинг айрим меъёрларига мувофиқлаштирилганидан ташқари, илгари амалиётда низоли вазиятларни юзага келтирадиган бир қатор масалалар ечимини кўрсатгани билан ҳам қизиқарлидир. У қабул қилиниши билан аудиторлик ташкилотлари ва уларнинг мижозлари учун айнан нималар ўзгаради?

Умумбелгиланган солиқлар тўловчиси бўлган корхонанинг асосий фаолияти озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳисобланади. Шаҳар ҳокимининг қарорига кўра корхона кўп қаватли уй қурди. Квартиралар жисмоний шахсларга таннархи бўйича сотилди, яъни корхона бундан фойда олишни режалаштирмаган эди. Қурилиш харажатлари 0810-«Тугалланмаган қурилиш» ҳисобварағида жамланди ва 9220-«Бошқа активларнинг чиқиб кетиши» ҳисобварағи орқали ҳисобдан чиқарилди. Солиқ кодексининг 204-моддасига кўра тугалланмаган қурилиш объекти сотилганда солиқ солинадиган база тугалланмаган қурилиш объектини сотиш нархи билан унинг баланс қиймати ўртасидаги ижобий фарқ сифатида аниқланиб, у қўшилган қиймат солиғи суммасини ҳам ўз ичига олади. Квартиралар таннархи бўйича сотилгани сабабли ҚҚС бўйича солиқ солинадиган база бўлмаган ва у ҳисоблаб ёзилмаган. Солиқ инспекцияси ҚҚС ва бюджетдан ташқари жамғармаларга тўловлар тўлаш талабини қўйди, чунки мазкур қурилишни тайёр маҳсулот деб, уни ишлаб чиқаришдан мақсадни эса сотиш бўлган деб ҳисоблади. Мазкур ҳолда квартираларни сотиш қийматига ҚҚС солинадими? Уларни профессионал баҳоловчилар ёрдамида баҳолаш керакми?

1-сон МЧЖ (пудратчи) ва 2-сон МЧЖ (буюртмачи) 2016 йил январь ойининг охирида қиймати 20 млн сўмлик дизайнерлик ишларини бажаришга пудрат шартномасини туздилар. Пудратчи олдиндан ҳақ тўланган ва лойиҳалаштиришга топшириқ олингандан кейин 20 иш куни давомида кўчмас мулк объекти қурилишининг бадиий-конструкторлик дизайн-лойиҳасини ишлаб чиқиш мажбуриятини олди. Бунинг учун буюртмачи 3 банк куни давомида 100 фоиз олдиндан ҳақ тўлаши ва унга топшириқ бериши керак эди. Буюртмачи ўз вақтида олдиндан ҳақ тўлади. 20 иш куни ўтгач (2016 йил март ойининг бошида) пудратчи дизайн-лойиҳа тайёрлиги ҳақида буюртмачига маълум қилди. Шартнома шартларига кўра дизайн-лойиҳани ишлар тугаши билан 5 кунлик муддатда топшириш керак эди. Дизайн-лойиҳадаги камчиликлар юзасидан даъволарни эса буюртмачи пудратчидан уни олгандан кейин 7 иш куни давомида билдириши мумкин эди. Кўрсатилган муддат ўтгач, ушбу шартнома доирасидаги мажбуриятлар тўлиқ бажарилган ҳисобланиб, иш сифати юзасидан даъволар қабул қилинмаслиги керак эди. Маҳсулот олинган кундан кейин 20 иш куни ўтгач, буюртмачи яширин камчиликларни бартараф этишни талаб қилиб, пудратчига даъво жўнатди. Ишларни бажариш чоғида пудратчи вазифада назарда тутилган талаблардан четланиб, объект конструкцияси ва муҳандислик тизимларининг хусусиятлари билан боғлиқ хатоларга йўл қўйди. Уларни 2016 йил апрелида аниқлаб, буюртмачи камчиликларни ўз ҳисобига бартараф этиш ва вазифага мос дизайн-лойиҳани тақдим этиш талаби билан пудратчига мурожаат қилди. Пудратчи шартнома қоидалари, Фуқаролик кодекси талабларига суяниб ва мутахассислари йўқлигини рўкач қилиб, буни рад этди. Шунда буюртмачи шартномада назарда тутилган ҳуқуқидан фойдаланиб, бошқа лойиҳа ташкилотини (ХК) жалб этди, у аниқланган камчиликларни бартараф этди. 2016 йил июнь ойида эса пудратчидан 6 млн сўм, шунингдек давлат божи (130 240 сўм) ва почта харажатларини (7 200 сўм) ундириш талаби билан хўжалик судига мурожаат қилди. Даъво предмети бўйича мустақил талабларни қўймаган учинчи шахс сифатида ХК ишда иштирок этиш учун жалб этилди.

Суднинг ҳал қилув қарорлари ижросига нима монелик қилади «MOST» МЧЖ томонидан банк сектори, мамлакат турли минтақалари хўжалик юритувчи субъектларининг вакиллари, адвокатлар ва амалиётчи юристлар учун ташкил этган семинар суд ҳал қилув қарорларининг ижроси долзарб масалаларига бағишланди. Семинарни Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти (бундан кейин – Суд департаменти, Департамент) марказий маҳкамаси ходимлари – суриштирувчи Насим Бурхонов ва хўжалик судлари қарорларини ижро этиш бўлимининг инспектори Суҳроб Турсунов олиб бордилар.