Кейинги вақтда бош директор акциядорлар умумий йиғилишини хабардор қилмасдан ва унинг ижозатисиз, ўзи манфаатдор бўлган йирик битимларни жамият номидан тузяпти деб шубҳаланяпман.
Жамият раҳбариятидан мени қизиқтираётган давр учун акциядорлик жамияти тузган барча битимлар бўйича шартномаларни сўраб олишим мумкинми?
– Фуқаролик кодекси (ФК) 366-моддаси тўртинчи қисмининг ва «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Қонун (26.04.1996 йилдаги 223-I-сон, бундан кейин – АЖ тўғрисидаги Қонун) 86-моддаси еттинчи қисмининг маъносидан келиб чиқилганда, акциядорлик жамияти томонидан тузиладиган шартномалар улар ижрочи орган томонидан имзолангандан (тасдиқлангандан) кейин жамият учун юридик кучга эга бўлади. Айтилганларга, шунингдек АЖ тўғрисидаги Қонун 106-моддасининг тўртинчи хатбошиси ва 107-моддасига амал қилинганда, ҳар қандай акциядор (унга тегишли акцияларнинг миқдоридан қатъи назар) жамият раҳбариятидан жамият номидан тузилган ва, тегишинча, жамият ижрочи органи томонидан тасдиқланган барча шартномаларни сўраб олишга ҳақлидир.
Бундан ташқари, АЖ тўғрисидаги Қонун 27-модда-си биринчи қисмининг еттинчи хатбошиси, 71-моддаси биринчи қисмининг еттинчи хатбошисига кўра ҳамда унинг 107-моддаси маъносидан келиб чиқилганда жамият акциядорнинг талабига кўра қуйидаги ҳужжатларда мавжуд бўлган ахборот билан акциядорни таништиришга имконият яратиб бериши шарт:
жамиятнинг уставида, уставга киритилган, белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган ўзгартишлар ва қўшимчаларда;
жамиятни тузиш чоғида тузиладиган ҳамкорликдаги фаолият тўғрисидаги шартномада (агар у мавжуд бўлса);
жамият давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисидаги гувоҳномада;
жамиятнинг ўз балансидаги мол-мулкка бўлган ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатларда. Уларга мол-мулкни эгаликка харид қилиш шартномалари, ижарага олиш (шу жумладан молиявий), текинга фойдаланиш, ҳадя шартномалари, кўчмас мулкни харид қилиш шартномаларини рўйхатдан ўтказиш гувоҳномалари ва ҳоказоларни киритиш керак;
акциядорлар умумий йиғилиши ва жамиятни бошқаришнинг бошқа органлари тасдиқ-лайдиган ҳужжатларда. Мисол учун, ходимлар билан меҳнат шартномалари, бошқарув аъзолари (директор) билан меҳнат шартномаси, директорнинг (бошқарув раиси, бошқарув аъзоларининг) буйруқлари, жамиятнинг штат рўйхати, жамиятнинг бошқа локал ҳужжатлари, йиллик бизнес режаси, резерв ва бошқа фондлардан фойдаланиш тўғрисидаги қарорлар, шунингдек акциядорлар умумий йиғилиши, жамият кузатув кенгаши ёки унинг (жамиятнинг раҳбари (бошқарув аъзолари) иродасини ифодалайдиган бошқа ҳужжатлар ана шундай ҳужжатлар бўлиши мумкин;
жамиятнинг филиали ёки ваколатхонаси ҳақидаги низомда;
йиллик молия ҳисоботида;
акциялар эмиссияси маълумотномасида;
эмитентнинг молия хўжалик фаолияти натижалари тўғри-сидаги ҳужжатларда;
молия ҳисоботлари ҳужжат-ларида. Акциядор унга бухгалтерия баланси, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот, пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот, ўз капитали тўғрисидаги ҳисобот, шунингдек уларга изоҳлар, ҳисоб-китоблар ва тушунтиришлар тақдим этилишини талаб қилишга ҳақли;
акциядорлар умумий йиғи-лиши, кузатув кенгаши ва тафтиш комиссияси мажлисларининг баённомаларида;
жамият аффилланган шахсларининг уларга қарашли акциялар сони ва турларини кўрсатган ҳолда тузилган рўйхатларида;
марказий рўйхатдан ўтказувчи вазифасини бажарувчи Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсидан олинган жамиятлар акциядорлари реестрларида;
тафтиш комиссиясининг, давлат молия назорати органларининг, шунингдек аудиторнинг хулосаларида. «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонун (9.12.1992 йилдаги 734-XII-сон) 18-моддаси биринчи қисмининг маъносидан келиб чиқилганда жамият акциядори аудитор ҳисоботида мавжуд ахборот билан ҳам танишишга ҳақли;
акциядорлар умумий йиғилишининг кун тартибига алоқадор бўлган ҳужжат-ларда. Масалан, агар акциядорларнинг навбатдан ташқари умумий йиғилиши кун тартибида текшириш якунларига кўра уларнинг ўз вазифаларини лозим даражада бажармаслиги натижасида жамиятга нисбатан жарима санкцияларини қўллашга олиб келган жамият директори, кузатув кенгаши ёки тафтиш комиссияси аъзоларининг ваколатларини муддатдан аввал бекор қилиш масаласи қўйилган бўлса, акциядорлар текширувларнинг тегишли далолатномалари, суднинг ҳал қилув қарорлари ёки ушбу шахслар томонидан жамият лозим даражада бошқарилганлигидан гувоҳлик берувчи бошқа ҳужжатларни талаб қилиб олишга ҳақли;
жамият уставида, жамият бошқарув органларининг қарорларида назарда тутилган бошқа ҳужжатларда.
Меҳнат кодекси 208-моддасининг маъносидан келиб чиқилганда бундай ҳужжатлар тоифасига жамиятдаги меҳнат низолари бўйича суднинг ҳал қилув қарорларини ҳам киритиш мумкин.
Фикримизча, юқорида кўрсатилган ахборотни акциядор жамиятнинг фаолиятига жорий раҳбарликни амалга оширувчи шахсдан, яъни директор ёки бошқарув раисидан сўраб олишга ҳақли. Ушбу мақсадда унинг номига акциядор ўзини қизиқтирувчи ҳужжатлар рўйхатини кўрсатган ҳолда ёзма сўров бериши мақсадга мувофиқдир. Зарурат бўлганда (буни, дарвоқе, акциядорнинг ўзи белгилайди) жамият раҳбари кўрсатилган ҳужжатлардан нусха олишга фармойиш бериши шарт. Бунинг учун ҳақ миқдорини жамиятнинг ўзи белгилайди, бироқ у ҳужжатларнинг нусхаларини тайёрлашга кетадиган харажатлар қийматидан ва ҳужжатларни почта орқали жўнатиш харажатларидан ортиб кетмаслиги керак (АЖ тўғрисидаги Қонун 107-моддасининг иккинчи қисми).
Екатерина АДЕЕВА,
«BAKER TILLY Tashkent» МЧЖ
юрисконсульти.
