Шишадан ясалган буюмларни криминалистик тадқиқ этишга бағишланган семинарда қатнашиш учун Россиянинг кичик шаҳарларидан бирига қилган сафаримиз чоғида эшитган бир воқеа эсга тушди.
Ўшанда биз, турли экспертлик муассасалари экспертлари, шишадан ясалган буюм ва маҳсулотларни тадқиқ этиш юзасидан тажриба алмашиш, мутахассисларнинг янги илмий ечим ва ишланмалари билан танишиш мақсадида икки ҳафталик семинарга йиғилган эдик. Экспертлик лабораторияси биносида бир неча кун мобайнида иштирокчиларнинг маърузаларини тингладик, қизиқарли хулосаларни ўргандик, муҳокама қилдик.
Амалий ахборот олиш учун шишасозлик заводига сафар ҳам режалаштирилган экан. Корхона бизда катта таассурот қолдирди, ҳайратимиз ҳам чексиз. Шишадан турли буюмлар ва маҳсулотлар тайёрлаш жараёнини биринчи марта ўз кўзимиз билан кўришга муваффақ бўлдик. Деразаларга ишлатиладиган ойналар, шу жумладан автомобиль ойналари тайёрланишини ҳам кузатдик.
Завод музейида рангли ва рангсиз шиша ҳамда биллурдан тайёрланган ажойиб буюмлар кўргазма қилиб қўйилган экан. Экскурсовод улар ҳақида тўлқинланиб гапирар экан, турли йилларда баобрў меҳмонларга, юбилей муносабати билан йирик давлат ва маданият арбобларига совға учун махсус буюртма асосида тайёрланган ниҳоятда бежирим буюмлар фотосуратларини ҳам кўрсатарди.
Биллур буюмлар тайёрланадиган цехда бизга тайёр маҳсулотларни, шунингдек фторводородли кислота солинган улкан идишни кўрсатишди. Ана шу кислота ёрдамида биллур буюмлар ниҳоятда нафис сутранг тус олар экан. Цех бошлиғи кислотанинг ўзигина эмас, балки унинг буғлари ҳам суяк учун зарарли эканлигидан бизни огоҳлантирди. Бу ердаги иш зарарли бўлгани учун ҳам асосан аёллардан иборат ходимларнинг тишлари тез тушиб кетар экан. Бу гапни эшитганимиз ҳамони оғизни дастрўмол билан беркитиб олдик.
Цех бошлиғи саволларимизга муфассал жавоб берди. Терговчи бўлиб ишлаган пайтларим эсга тушиб, ундан сизларда «ташмачилар» йўқми деб сўрадим, бу нафис буюмларни ташмалаб кетиш ҳоллари кўп-камлигини суриштирдим. Зотан ўша кезлари биллур буюмлар ниҳоятда тақчил бўлиб, жуда қадрли эди. Цех бошлиғи менга ғалатироқ қараб олди-да, шунақа ҳоллар ҳам бўлиб туради деб гапни калта қилди. Мен бундайларга қарши қанақа кураш олиб борасиз деганимда, у энсаси қотиб: «Ҳеч қанақа», – деб қўя қолди. Кейин ишхонадан чиқаверишда тинтув ўтказиб, ўғирлаб олиб чиқиб кетилаётган нарсаларни олиб қўйиш мумкин, аммо оқибати яхши бўлмайди деб тушунтирган бўлди. Цехда ишлайдиган аёллар ниҳоятда шаддод, тап тортмас бўлиб, агар бошлиқ қўшимча пул топишларига бу йўсин халақит берадиган бўлса, бу цехдан умуман тирик чиқмаслигинг, ғойиб бўлиб қолишинг, ...кислотада йўқ бўлиб кетишинг мумкин деб пўписа қилишганлигини айтди. Фторводородли кислота суякларни ҳам эритиб юборадиган бўлгани учун ҳам бу улкан идишда жасаддан ҳеч нарса қолмаслиги мумкин экан.
Таҳдид беҳазил бўлгани учун ҳам цех бошлиғи журъат этиб бир иш қила олмаган, фақат қўл остидаги ходимлардан сурбетликни ошириб юбормасликни, меъёрини унутмасликни илтимос қилган, цех режаси барбод бўлишига йўл қўймасликни сўраган экан. У айтганидек иш тутишга ваъда қилишибди. Хуллас, муроса билан бир келишувга эришилган: цех бошлиғи учун режа нақд, ходималарга эса қўшимча пул топиш имконияти яратилган.
Шунақаси ҳам бўлар экан!
Ольга МАРШАНСКАЯ,
Адлия вазирлиги ҳузуридаги Республика суд
экспертизаси марказининг давлат суд эксперти.
