Муассислар масъулияти чекланган жамиятнинг устав фондига кўчмас мулкни ҳисса ҳисобига беришяпти.
Тушунтириб берсангиз, кўчмас мулкка доир мулк ҳуқуқи қандай қилиб муассисдан жамиятга берилади ва мулк ҳуқуқининг ўтиши қандай ҳужжатлар асосида давлат рўйхатидан ўтказилади? Шунингдек жамиятдан бир ёки бир нечта муассис чиққанда ёки корхона ихтиёрий тарзда тугатилган тақдирда бинога оид мулк ҳуқуқи қандай ўтади?
ҲУҚУҚИЙ БАЗА
– Муассис МЧЖдаги ўз улушини шакллантирадиган кўчмас мулкка оид мулк ҳуқуқини унинг таъсис ҳужжатлари билан белгиланган муддат мобайнида, бироқ жамият давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб 1 йилдан кечиктирмай бериши керак. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, 2013 йилгача тадбиркор жамиятнинг таъсис ҳужжатлари давлат рўйхатидан ўтказилгунга қадар ўз улушининг камида 30%ини киритиш тўғрисида ўйлаши керак эди1.
Фуқаролик кодекси (ФК)нинг 101-моддасига мувофиқ битимлар деб фуқаролар ва юридик шахсларнинг фуқаролик ҳуқуқ ва бурчларини белгилаш, ўзгартириш ёки бекор қилишга қаратилган ҳаракатларига айтилади. Яъни кўчмас мулкини мулк қилиб бераётганда жисмоний шахс (янги иштирокчи) билан юридик шахс (жамият) ўртасида шаклланадиган ҳуқуқий муносабат битим бўлиб ҳисобланади. ФКнинг 111-моддасига кўра ер участкалари ва бошқа кўчмас мол-мулк билан боғлиқ барча битимлар мажбурий давлат рўйхатидан ўтказилиши керак.
Бино ва иншоотларни рўйхатдан ўтказишга вакил қилинган давлат органи (Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри бўйича давлат қўмитасининг туман (шаҳар) ер ресурслари ва давлат кадастри бўлимлари) уларни рўйхатдан ўтказишни ФКнинг 84-моддаси ва Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикасида бинолар ва иншоотлар давлат кадастрини юритиш тўғрисида» қарорига (2.06.1997 йилдаги 278-сон) ва амалиётда жорий этилганига асосан амалга оширади.
ҐУЈУЈ ¤ТИШИНИ РАСМИЙЛАШТИРИШ, ХАТАРЛАРНИ ҐИСОБГА ОЛИШ
МЧЖнинг устав фондига ҳисса сифатида киритилаётган кўчмас мулкка оид ҳуқуқларнинг жисмоний шахсдан юридик шахсга ўтишини рўйхатдан ўтказиш учун қуйидаги ҳужжатларни тақдим этиш лозим:
белгиланган шаклдаги ариза;
кадастр ҳужжатларининг асл нусхалари;
бино (иншоот) эгаси уни ҳисса сифатида юридик шахснинг устав фондига бериши тўғрисида қарор қабул қилинадиган юридик шахс муассислари умумий йиғилишининг баённомаси нусхаси;
таъсис ҳужжатларининг (устав ва (ёки) таъсис шартномаси) нотариал тасдиқланган нусхалари.
Жамият устав фондидаги ўз улушини кўчмас мулк билан шакллантирган жамиятнинг янги иштирокчиси, агар улуш устав фондининг 50%идан камни ташкил қилса, кейинчалик муассислар таркибидан чиқиш чоғида ана шу ўзи киритган кўчмас мулкни қайтариб ололмаслиги мумкинлиги хатарининг мавжудлигини таъкидлаш лозим. «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонунда2 МЧЖдан чиқишда муассис худди ўша мол-мулкни олишини кўрсатадиган меъёрлар назарда тутилмаган.
Ушбу Қонуннинг 20 ва
22-моддалари жамиятнинг чиқиб кетган иштирокчиси улушини сотиш ва тўлаш тартибини назарда тутади. Чиқиб кетган иштирокчининг улушини тўлашда жамият мол-мулкни сотиб олиши ёки асли ҳолида бериши мумкин. Чиқиб кетган иштирокчи берилган мол-мулкни қайтариб олиши мумкин, ҳамма нарса иштирокчиларнинг қандай келишиб олишларига боғлиқ. Кўчмас мулкни бериш чоғида жамият муассислари ўртасида низо юзага келган тақдирда у судда Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ кўрилиши керак. Бундай низоли вазиятларнинг олдини олиш учун МЧЖнинг таъсис ҳужжатларида муассис чиқиб кетганда ёки жамият ихтиёрий тарзда тугатилганда устав фондига киритилган кўчмас мулкнинг тақдирини белгилайдиган қоидаларни мустаҳкамлаш мақсадга мувофиқдир.
Жамиятнинг устав фондидаги улуш кўчмас мулк билан берилганда чиқиб кетган иштирокчи мулк ҳуқуқининг унга ўтишини расмийлаштириш учун рўйхатдан ўтказувчи органга қуйидаги ҳужжатларни тақдим этади:
l белгиланган шаклдаги ариза;
l кадастр ҳужжатларининг асл нусхаси;
l кўчмас мулкка оид мулк ҳуқуқининг жамиятдан ундан чиққан муассисга ўтишини белгилаган юридик шахс муассислари умумий йиғилишининг баённомаси нусхаси.
АГАР ЖАМИЯТ ТУГАТИЛСА...
Бироқ жамият ихтиёрий тарзда тугатилганда мулк ҳуқуқининг ўтишини рўйхатдан ўтказиш тартиби бошқача эканлигини ҳисобга олиш лозим. «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонуннинг 8-моддаси ва Тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш ва уларнинг фаолиятини тўхтатиш тартибини такомиллаштириш тўғрисида низомнинг3 30-бандига кўра тугатишдан кейин қолган мол-мулк муассислар ўртасида тақсимланади.
Тугатилаётган юридик шахсга тегишли бўлган мол-мулкни муассислар ўртасида тақсимлаш шартномасини тасдиқлаш тартибини Нотариуслар томонидан нотариал ҳаракатларни амалга ошириш тартиби тўғрисида йўриқнома4 III бобининг 16-параграфи белгилаб беради. Йўриқноманинг 169-бандига мувофиқ мол-мулкни муассислар ўртасида тақсимлаш учун нотариусга қуйидаги ҳужжатлар тақдим этилади:
l юридик шахснинг таъсис ҳужжатлари;
l юридик шахс муассислари (иштирокчилари)нинг ёки муассиснинг юридик шахсни тугатиш ҳақидаги қарори;
l юридик шахсни тугатиш тўғрисида қарор қабул қилган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ёки органи томонидан рўйхатдан ўтказувчи органга юборилган ёзма хабар;
l юридик шахсни тугатиш, тугатувчи (тугатиш комиссияси)ни тайинлаш, тугатиш тартиби ва муддатларини белгилаш тўғрисида қарор қабул қилган юридик шахс муассисларининг (иштирокчиларининг) умумий мажлиси баённомаси;
l муассислар (иштирокчилар)нинг устав фондидаги (капиталидаги) ҳиссалари шаклланганлиги ҳақидаги маълумотнома;
l дебитор ва кредиторлар рўйхати;
l юридик шахснинг тугатилиши ҳақида кредиторлар ёзма равишда хабардор қилинганлиги тўғрисидаги ҳужжат;
l тугатилаётган юридик шахснинг молия-хўжалик фаолияти текширилганлиги ҳақидаги тегишли давлат солиқ хизмати органининг маълумотномаси;
l юридик шахснинг тугатилиши ҳақида қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда оммавий ахборот воситаларига берилган эълон нусхаси;
l охирги молиявий ҳисобот йилига бўлган бухгалтерия баланси;
l тугатилаётган юридик шахснинг молиявий натижалари тўғрисидаги ҳисобот;
l тақсимланаётган мол-мулкка бўлган мулк ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат;
l «Ергеодезкадастр» ҳудудий бўлинмасининг маълумотномаси;
l мулкни бошқа шахсга ўтказиш тақиқланмаганлиги тўғрисида тегишли давлат нотариал идорасининг маълумотномаси;
l мол-мулкнинг инвентаризация далолатномаси;
l тугатилаётган юридик шахснинг оралиқ тугатиш баланси;
l тугатилаётган юридик шахснинг тугатиш баланси;
l тугатилаётган юридик шахс муассислари (иштирокчилари) ўртасида тақсимланган мол-мулкнинг топшириш ва қабул қилиш далолатномаси.
Кўчмас мулкни муассислар ўртасида тақсимлаш тўғрисидаги тасдиқланган шартнома асосида рўйхатдан ўтказувчи орган бино (ин-
шоот)ни тегишли муассис номига давлат рўйхатидан ўтказади, бунда у қуйидаги ҳужжатларни тақдим этиши лозим:
l белгиланган шаклдаги ариза;
l кадастр ҳужжатларининг асл нусхаси;
l кўчмас мулкни муассислар ўртасида тақсимлаш шартномаси.
1«Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонунга республикада ишбилармонлик муҳитини яхшилашга йўналтирилган тегишли ўзгартиришлар 29.12.2012 йилдаги ЎРҚ-345-сон Қонун билан қабул қилинган.
26.12.2001 йилдаги 310-II-сон.
3Президентнинг 27.04.2007 йилдаги ПҚ-630-сон қарори билан тасдиқланган.
4Адлия вазирининг АВ томонидан 30.03.2010 йилда 2090-сон билан рўйхатдан ўтказилган буйруғи билан тасдиқланган.
Шу тариқа, биз бино ва иншоотларга мулк ҳуқуқининг муассис-жисмоний шахслардан жамиятга уларнинг устав фондига ҳиссаси сифатида ва аксинча, муассис чиқиб кетганда жамиятдан жисмоний шахсга берилиши муносабати билан ўтганда шаклланадиган ҳуқуқий муносабатларни кўриб чиқдик.
Илгари бино ва иншоотларга оид мулк ҳуқуқини давлат рўйхатидан ўтказишнинг батафсил тартибини Адлия вазирлиги томонидан 7.01.1998 йилда 387-сон билан рўйхатдан ўтказилган Бино ва иншоотларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисидаги йўриқнома белгилар эди. У 2012 йил 17 августдан ўз кучини йўқотган. Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида тегишли ҳужжатни қабул қилишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
Мазкур маслаҳатимиз тадбиркорларимизга уларнинг фаолиятида ёрдам беради деб ишонамиз.
имур ТУРСУНОВ,
Алишер УБАЙДУЛЛАЕВ,
«VICTORY-YURCONSALT» МЧЖ юрисконсультлари.
