Вақтинча олиб кириш тўғрисида янги қоидалар

Вазирлар Маҳкамасининг 13.04.2013 йилдаги «Ўзбекистон Республикасида товарлар ва транспорт воситаларини вақтинчалик четдан олиб келиш (олиб чиқиш) шартлари тўғрисида» 106-сон қарори* (бундан кейин – 106-сон ВМҚ) билан янги Товарлар ва транспорт воситаларини вақтинчалик четдан олиб келиш (четга олиб чиқиш) божхона режимига қўйиш қоидалари (бундан кейин – 1-сон Қоидалар) ҳамда Товарлар ва транспорт воситаларини юк божхона декларацияси расмийлаштирмасдан вақтинчалик четдан олиб келиш (четга олиб чиқиш) қоидалари (бундан кейин – 2-сон Қоидалар) тасдиқланди. Божхона амалиётидаги янгиликларнинг хусусиятлари тўғрисида махсус мухбиримизга ДБҚ божхона назоратини ташкил қилиш бош бошқармасининг бош инспектори Жамшид ҚОДИРОВ сўзлаб берди.
– Шуни қайд этишим лозимки, янги қоидалар вақтинча олиб кириш (олиб чиқиш) божхона режимини қўллаш амалиётида туб ўзгартиришларни назарда тутмайди. Қоидалар лойиҳаларини ишлаб чиқишда Давлат божхона қўмитаси товарлар ва транспорт воситаларини вақтинча олиб кириш (олиб чиқиш)-ни тартибга солиш механизмини такомиллаштириш, шунингдек қонун ҳужжатларидаги ушбу божхона режими қўлланишини мураккаблаштирадиган хилма-хилликлар ва бўшлиқларни бартараф этиш заруратидан келиб чиқди. Хусусан, Қоидаларда вақтинча олиб чиқиш таомили батафсил қайд этилган.
– Ўзгартиришлар даврий божхона тўловларини тўлашга дахлдор бўлдими?
– Ҳа, тўлашга тааллуқли қоидаларга ўзгартиришлар киритилди. Чунончи, ўз кучини йўқотган Ўзбекистон Республикаси ҳудудига товарлар ва транспорт воситаларини четдан вақтинчалик олиб келиш қоидалари1 9-бандига кўра барча даврий божхона тўловлари тўланганидан кейин четдан вақтинчалик олиб келинган товар эркин муомала учун чиқарилган деб ҳисобланган. Бироқ унга ушбу Қоидаларнинг 11-банди зид келарди, унга кўра четдан олиб келиш божхона режими товарларни эркин муомала учун чиқариш билан якунланган тақдирда товарларнинг божхона қиймати ва миқдори товарлар четдан вақтинчалик олиб келишнинг божхона режимига қўйилган кунда, божхона божлари ва солиқлар ставкалари эса – товарлар эркин муомала учун чиқарилган кунда белгиланади. Бу эса валюталар курси ва божхона тўловлари ставкалари ўзгариши муносабати билан божхона тўловларини қўшимча ҳисоблаб ёзиш ёки қайтаришга олиб келган.
Қоидалар талқин қилинишидаги қарама-қаршиликлар ва қийинчиликларни истисно этиш учун 1-сон Қоидаларнинг 22-бандида назарда тутилишича, даврий божхона тўловларининг тўланган суммалари ушбу товарлар эркин муомала учун чиқаришнинг (импорт) божхона режимига қўйилганда тўланиши керак бўлган божхона тўловлари суммасига ҳисобланади. Товарлар эркин муомала учун чиқарилганда (импорт) ва тўланиши керак бўлган барча даврий божхона тўловлари тўланганда вақтинчалик четдан олиб келиш божхона режимини тугаллашда товарларни импорт божхона режимига қўйиш учун юк божхона декларацияси расмийлаштирилади. Божхона тўловлари эса вақтинчалик четдан олиб келишнинг божхона режимида расмийлаштирилган БЮД асосида ундирилади. Декларация эркин муомала учун чиқариш божхона режимига расмийлаштиришда фақат божхона йиғимлари ундирилади (1-сон Қоидаларнинг 30, 31-бандлари).
– Таҳририятимизга норезидентлардан ўз эҳтиёжлари учун вақтинчалик четдан олиб келинадиган автотранспортга тааллуқли саволлар кўп келиб тушади. Ўзгартиришларда ушбу жиҳатлар ҳам ёритилдими?
– Аввалги Қоидалар 5-бандининг «б» кичик бандида белгиланишича, шахсий эҳтиёжларни қондириш учун хорижий фуқаролар ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшаш жойига эга бўлмаган фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан автотранспорт воситалари четдан вақтинчалик олиб келинган тақдирда божхона божлари ва солиқлардан тўлиқ озод қилиш уч ойгача бўлган муддатга берилади. Кўрсатилган муддат тугагач вақтинчалик четдан олиб келишнинг бундан кейинги муддати учун даврий божхона тўловлари қўлланади. Бироқ божхона тўловларидан тўлиқ озод қилиш муддатини ҳисоблаб чиқариш тартиби белгиланмаган эди. Автомобиль ҳар гал олиб кирилганда 3 ой мобайнида ёки ундан фойдаланишнинг бутун даври учун бир маротаба озод қилиниши аниқ эмас эди.
Шу сабабли 2-сон Қоидалар 1-бандининг «б» кичик бандида қайд этилишича, шахсий эҳтиёжларни қондириш учун мўлжалланган автотранспорт хорижий фуқаролар ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшаш жойига эга бўлмаган фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан вақтинчалик четдан олиб келинган тақдирда, божхона божлари ва солиқлардан тўлиқ озод қилиш 1 йил мобайнида 3 ойгача бўлган муддатга берилади. Агар кўрсатилган муддат тугаганидан кейин у олиб чиқилмаса, БЮДни автотранспорт воситасини вақтинча олиб кирган шахс ёки вақтинча олиб киришга ҳуқуқи бўлган бошқа шахс номига расмийлаштирган ҳолда вақтинча олиб киришнинг бундан кейинги муддатига даврий божхона тўловлари қўлланади. Қайтариб олиб чиқиб кетиш таъминланмаганда ёки автотранспорт воситасининг тегишли божхона режими расмийлаштирилганда қайтариб олиб чиқиб кетишнинг муддати ўтган ҳар бир куни учун двигатель ҳажмининг ҳар куб сантиметри учун 0,01 АҚШ доллари миқдорида йиғим ундирилади. Унинг миқдори даврий божхона тўловларига имкони борича яқинлаштириш қоидасидан келиб чиқиб белгиланган.
Шуни таъкидлаш лозимки, янги қоидалар автотранспортни вақтинча олиб чиқишга ҳам тааллуқли бўлди. Ушбу режим 1 йил мобайнида 3 ойгача бўлган муддатга берилади. Муддат тугаганидан кейин қайтариб олиб кирилмаган тақдирда қонун ҳужжатларига мувофиқ транспортга БЮД расмийлаштирилади, қайтариб олиб киришнинг муддати ўтган ҳар бир куни учун двигатель ҳажмининг ҳар куб сантиметри учун 0,01 АҚШ доллари миқдорида йиғим ундирилади.
– Вақтинча олиб киришда товарларнинг айрим турлари божхона божлари ва солиқларни тўлашдан тўлиқ озод қилинади. Янги Қоидалар буни қандай тартибга солади?
– 1-сон Қоидаларнинг IV бўлимида вақтинча олиб кириладиган товарлар ва транспорт воситаларини божхона божлари ҳамда солиқлардан тўлиқ озод қилиш шартлари белгиланган. Бунда таъкидланишича, 32-банднинг «г» – «х» кичик бандларида кўрсатилган товарларни вақтинчалик четдан олиб келишга 1 йилгача бўлган муддатда божхона божлари ва солиқлардан тўлиқ озод этилган ҳолда рухсат берилади. Ушбу муддат тугагандан кейин кўрсатиб ўтилган товарларга вақтинчалик четдан олиб келишнинг бундан кейинги муддатига даврий божхона тўловлари қўлланилади. Ушбу бўлимда, эски Қоидалардан фарқ қилиб, товарларнинг тўлиқ рўйхати акс эттирилганлигини қайд этиб ўтмоқчиман.
– Божхона кодексининг 23-моддасига кўра товарларнинг айрим тоифалари учун вақтинча олиб кириш (олиб чиқиш)нинг узоқроқ давом этадиган муддатлари белгиланиши мумкин. Бу ҳол янги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда қандай акс этган?
– 106-сон ВМҚ қабул қилингунча қонун ҳужжатларида товарларнинг ушбу алоҳида тоифалари аниқ қайд этилмаган эди. Энди эса 1-сон Қоидаларга 4-иловада янада узоқроқ давом этадиган муддатлар белгиланиши мумкин бўлган товарлар рўйхати қайд этилган. Бунда нафақат вақтинча олиб кириладиган, балки эътибор беринг, вақтинча олиб чиқиладиган товарларнинг рўйхати келтирилган. Агар аввалги Қарор билан фақат вақтинча олиб киришга тааллуқли масалалар тартибга солинган бўлса, 106-сон ВМҚ улар билан бир қаторда вақтинча олиб чиқиш хусусиятларини акс эттиради, улар Қарорнинг бандларида ҳам, 1-сон Қоидалар ва унга 4-иловада ҳам қайд этилади. Айтиш жоизки, 106-сон ВМҚнинг 3-бандида аниқ қилиб белгиланишича, қонун ҳужжатларига мувофиқ четдан олиб келишда (четга олиб чиқишда) алоҳида рухсатномалар олиш талаб қилинадиган товарларни вақтинчалик четдан олиб келишга (четга олиб чиқишга) фақат бундай рухсатномалар мавжуд бўлган тақдирда йўл қўйилади.
– Божхона юк декларациясини расмийлаштирмасдан товарлар ва транспорт воситаларини вақтинча олиб киришни (олиб чиқишни) тартибга соладиган 2-сон Қоидалар энг муҳим янгилик бўлса керак?
– Ҳақиқатан ҳам, худди шундай. Мазкур тартиб ташқи савдода иштирок этмайдиган юридик ва жисмоний шахслар учун божхона расмиятчиликлари ва таомилларини соддалаштириш мақсадида жорий этилган.
Чунончи, қуйидаги товарларни БЮД расмийлаштирмасдан ва божхона тўловлари тўламасдан Ўзбекистонга вақтинчалик олиб кириш ва ундан олиб чиқиш мумкин:
қиймати ЭКИҲнинг 10 баравари миқдоридан ошмайдиган товарлар. Улар Т-6 шаклидаги декларация ва товарга илова қилинган ҳужжатлар асосида ўтказилади, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолатлар бундан мустасно;
шахсий эҳтиёжларни қондириш учун мўлжалланган, хорижий фуқаролар ва республика ҳудудида доимий яшаш жойига эга бўлмаган фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан олиб келинадиган товарлар (улар томонидан автотранспорт вақтинча олиб кирилиши тартиби тўғрисида сўзлаб ўтгандик);
транспорт воситалари, уларга эҳтиёт қисмлар, бутловчи буюмлар ва транспорт асбоб-ускуналари, шунингдек Ўзбекистон ҳудудига ва унинг ҳудудидан йўловчилар ва юкларни халқаро ташувларда фойдаланиладиган контейнерлар, поддонлар ва кўп марталаб фойдаланиладиган идишлар ва упаковкаларнинг бошқа турлари. Улар хорижий давлатда рўйхатдан ўтказилган бўлиши керак. Улар вақтинчалик олиб келишда транспорт операцияларини амалга ошириш муддатига, лекин 3 ойдан кўп бўлмаган муддатга божхона божлари ва солиқлардан тўлиқ озод этилади. Вақтинчалик четдан олиб келиш муддати тугагач, кўрсатилган товарлар Ўзбекистон ҳудудидан ташқарига олиб чиқилиши ёки божхона қонунчилигимизга мувофиқ тегишли божхона режимига жойлаштирилиши керак;
шахсий эҳтиёжларни қондириш учун мўлжалланган, Ўзбекистон фуқаролари ва мамлакатимиз ҳудудида доимий яшаш жойига эга бўлган фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан четга олиб чиқиладиган товарлар;
вақтинчалик четга олиб чиқиладиган транспорт воситалари, уларга эҳтиёт қисмлар, бутловчи буюмлар ва транспорт асбоб-ускуналари, шунингдек йўловчилар ва юкларни халқаро ташувларда фойдаланиладиган контейнерлар, поддонлар ва кўп марталаб фойдаланиладиган идишлар ва упаковкаларнинг бошқа турлари. Улар республикамизда рўйхатдан ўтказилган бўлиши керак. Уларни вақтинчалик четга олиб чиқишга транспорт операцияларини амалга ошириш муддатига, лекин 3 ойдан кўп бўлмаган муддатга рухсат берилади. Вақтинчалик четга олиб чиқиш муддати тугагач, кўрсатилган товарлар ЎзР божхона ҳудудига олиб келиниши ёки миллий божхона қонунчилигига мувофиқ божхона режимига қўйилиши керак;
йўловчилар ва юкларни халқаро темир йўл транспортида ташишда фойдаланиладиган темир йўл транспорт воситалари.
– Қандай товарларни вақтинча олиб кириш (олиб чиқиш) божхона режимида жойлаштириб бўлмайди?
– Улар 106-сон ВМҚнинг 2-бандида белгиланган. Улар:
республикага четдан олиб келиш ва ундан четга олиб чиқиш тақиқланган товарлар;
чиқиндилар;
электр энергияси, сув, қувурлар орқали етказиб бериладиган товарлар (нефть, газ), шунингдек ёқилғи;
четдан олиб келиниши (четга олиб чиқилиши) квоталанадиган товарлар;
сарфланадиган материаллар ва сарфланадиган намуналар, хом ашё, ярим тайёр маҳсулотлар;
бир марта қўллаш учун мўлжалланган товарлар;
ЎзР жисмоний ва юридик шахс­лари томонидан четдан олиб келинадиган автотранспорт воситалари, халқаро юк ташувларини амалга ошириш, шунингдек Ўзбекистон қонун ҳужжатлари ва халқаро шартномаларида белгиланган ҳолатлар бундан мустасно.
– Товарларни вақтинча олиб кириш ёки олиб чиқишни расмийлаштирадиган шахслар яна нималарга эътибор қаратишлари лозим?
– Фикримизча, товарлар ва транспорт воситаларини вақтинча олиб киришга (олиб чиқишга) рухсат олиш тўғрисидаги аризани кўриб чиқиш муддати 15 кундан 5 кунга қисқартирилганлигига эътибор қаратишлари лозим. Мазкур қоида ташқи иқтисодий фаолият иштирокчилари учун қулай шароит яратиш мақсадида жорий этилган.
Ҳужжат тили билан
Ўзбекистон Республикаси резидентларининг мулки бўлган, улар учун вақтинча четга олиб чиқишнинг кўпроқ муддатлари белгиланиши мумкин бўлган товарлар рўйхати
1. Ўзбекистон Республикасининг дипломатик ваколатхоналари ва консуллик муассасаларининг хорижий давлатлар ҳудудидаги объектларида фойдаланиш учун олиб чиқилган товарлар. Вақтинча четга олиб чиқиш муддатини узайтириш кўрсатиб ўтилган товарлар мавжудлиги тасдиқланган ҳолларда амалга оширилади.
2. Ўзбекистон Республикасининг юридик шахслари билан хорижий давлатларнинг юридик шахслари ўртасидаги ижара шартномалари асосида вақтинчалик четга олиб чиқилган темир йўл транспорти воситалари, шунингдек уларга эҳтиёт қисмлар ва уларга хизмат кўрсатиш учун транспорт асбоб-ускунаси. Вақтинчалик четга олиб чиқиш муддати ижара шартномаси муддатларидан келиб чиқиб белгиланади.
3. Ўзбекистон Республикасининг юридик шахслари билан хорижий давлатларнинг юридик шахслари ўртасидаги ижара шартномалари асосида вақтинчалик четга олиб чиқилган ҳаво транспорти воситалари, шунингдек уларга эҳтиёт қисмлар ва уларга хизмат кўрсатиш учун транспорт асбоб-ускунаси. Вақтинчалик четга олиб чиқиш муддати ижара шартномаси муддатларидан келиб чиқиб белгиланади.
4. Лизинг шартномалари асосида четга олиб чиқилган товарлар.
Бундай товарларни вақтинчалик четга олиб чиқишга лизинг шартномаси амал қилиш муддатига рухсат берилади.
5. Товарлар ва хизматларнинг экспорт контрактлари бўйича кафолат муддати мобайнида хизмат кўрсатиш ва нуқсонларни бартараф этиш учун четга олиб чиқилган товарлар (Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудидан ташқарида қолдириш учун мўлжалланган товарлар бундан мустасно).
Бундай товарларни вақтинчалик четга олиб чиқишга кафолатли даврнинг амал қилиши муддатига йўл қўйилади.

*«Солиқ ва божхона хабарлари» газетасининг 30.04.2013 йилдаги 17 (977)-сонида чоп этилган.
1ВМнинг 17.08.2004 йилдаги 399-сон қарори билан тасдиқланган.

«Божхона» бўлимини махсус мухбиримиз Гулнора АБДУНАЗАРОВА олиб боради.