Импортчи экспортчидан кредит-нота олганда

ЯСТ тўловчи ташкилотимиз импорт контракти бўйича дори-дармонлар олиб келади. Инвойс ва БЮД бўйича 10 000 АҚШ доллари қийматидаги товар келиб тушди. Шу тариқа, етказиб берувчидан қарзимиз 10 000 долларни ташкил этди. Кейин етказиб берувчи ушбу инвойсга (деярли у билан бир вақтда) 4 000 долларга кредит-нота юборди. Натижада унинг олдидаги қарзимиз шу суммага камайиб, 6 000 АҚШ долларини ташкил этди. У бухгалтерия ҳисобида қандай проводкалар билан акс эттирилади? Мен 4 000 АҚШ долларини БЮД санасидаги МБ курси бўйича бошқа даромадларга (дт 6010 - кт 9390) киритдим. Кредит-нота етказиб берувчининг чегирмаси ҳисобланадими? Қандай солиқ оқибатлари юзага келади?
Шунингдек товарни ИМ 40 режимига ўтказганда дори-дармонларни сертификатлаш учун товар экспертизага танлаб олинади. Масалан, 100 ўров келиб тушган, улардан 5 таси экспертизага олинди, омборга тегишинча 95 ўров жўнатилди. Биз божхона тозалашидан кейин товар таннархини шакллантириш пайтида 5 ўровнинг қийматини қўшишга ҳақлимизми?
Б.Ҳайитова, МЧЖ бухгалтери.

– Ўзбекистоннинг амалдаги қонун ҳужжатларида «кредит-нота» атамасига таъриф берилмаган. Катта юридик луғатда (А.Я.Сухарев, В.Е.Крупских таҳририда. – М., 2002) қуйидаги таъриф берилган: «Кредит-нота ҳисоб-китоб ҳужжати бўлиб, унда ҳисоб-китоб муносабатларида бўлган тарафлардан бири (етказиб берувчи) томонидан бошқа тарафга (харидорга) юбориладиган, бошқа тарафда ушбу суммани талаб қилиш ҳуқуқини юзага келтирган бирор-бир ҳолат бошланиши боис харидорнинг ҳисобварағи кредитига муайян сумма ёзилиши тўғрисидаги хабар мавжуд бўлади» (таржимаси таҳририят томонидан амалга оширилган). Ўхшаш таърифлар бошқа манбаларда ҳам берилган.
Одатда кредит-нота бўйича «ҳисобварақ кредитига ёзув» харидорнинг етказиб берувчидан қарзи камайишини англатади. Етказиб берувчи томонидан бундай қарор қабул қилинишига бирор-бир ҳолатларнинг бошланиши ёки тузилган шартнома ёки қўшимча битимга кўра харидор муайян шартларни бажариши сабабчи бўлиши мумкин. Бироқ амалиётда ҳар доим ҳам ушбу ҳолатлар ёки шартлар шартномада (қўшимча битимида) қайд этилавермайди. Шу муносабат билан, фикримизча, харидордаги кредит-нота бўйича солиқ оқибатлари шартномада (қўшимча битимда) улар бошланиши билан етказиб берувчи хабарнома (у кредит-нота шаклида ҳам бўлиши мумкин) тақдим этадиган ва шу тарзда харидорнинг ундан қарзини камайтирадиган шартлар ёки ҳолатлар назарда тутилган-тутилмаганлигига боғлиқ бўлади.
Агар шартнома ёки қўшимча битимда етказиб берувчи уларни бажараётганда кредит-нота тақдим этадиган битим шартлари кўрсатилган бўлса, унга етказиб берувчининг чегирмаси сифатида қараш мумкин. ЯСТ тўловчиларда етказиб берувчилардан олинган чегирмалар суммаси бошқа даромад ҳисобланади (Солиқ кодекси (СК) 132-моддасининг 16-банди). Бироқ ягона солиқ тўлови бўйича солиқ солинадиган базани белгилаётганда етказиб берувчидан чегирмалар суммаси СК 356-моддаси биринчи қисмининг 6-бандига кўра чегирилади.
Агар етказиб берувчи кредит-нота бўйича чегирма тақдим этадиган шартлар ёки ҳолатлар, шунингдек унинг миқдори (фоизлар ёки қатъий белгиланган суммада) контракт ёки қўшимча битимда ёзиб қўйилмаган бўлса, кредит-нота бўйича қарзни камайтириш суммаси бошқа юридик шахслардан текинга олинган молиявий ёрдам ҳисобланади. У ягона солиқ тўлови солинадиган бошқа даромадларга киради (СК 132-моддасининг 4-банди, 353-моддаси).
Шу тариқа, агар импорт контракти ёки қўшимча битим шартларида муайян ҳолатлар туфайли кредит-нотадан фойдаланиш назарда тутилмаган бўлса, хорижий ҳамкордан олинган 4 000 АҚШ долларига кредит-нотани бошқа даромадлар таркибига киритиш ва унга ЯСТ солиш керак.
Ҳисобда товарлар импорти ва етказиб берувчи тақдим этган кредит-нота (шартнома ва қўшимча битимда назарда тутилмаган) муносабати билан қарзни камайтириш бўйича операциялар қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади:
Импорт қилинган товарнинг таннархини белгилашда Чет эл валютасидаги операцияларни бухгалтерия ҳисоби, статистика ва бошқа ҳисоботларда акс эттириш тартиби тўғрисида низом1 ва 4-сон БҲМС «Товар-моддий захиралар»2 меъёрларига амал қилиш керак. Кўрсатилган Низомнинг 14-бандига кўра импорт қилинган товарнинг харид қиймати қуйидагича аниқланади:
С = Шқ + Т + Бх, бу ерда
Шқ – БЮДни тўлдириш санасидаги МБ курси бўйича ҳисобланган четдан келтирилган товарларнинг шартнома қиймати;
Т – божхона тўловлари. Бунда ҚҚСни тўловчилар четдан келтирилган товарларга ҳисобланган ҚҚС суммасини харид қийматига қўшмайди, балки бюджетга тўлаши лозим бўлган ҚҚСни аниқлашда чегириб боради. ҚҚСни тўловчи бўлмаган корхоналар четдан келтирилган товарларга ҳисобланган ҚҚС суммасини харид қийматига қўшади;
Бх – четдан келтирилган товарларни сотиб олиш билан боғлиқ бўлган, Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисида низомнинг3 1.1.12-бандига ва 4-сон БҲМСга мувофиқ шакллантириладиган бошқа харажатлар. Хусусан, бундай харажатларга техник шартларга мувофиқ товарларни сертификатлаштириш ва синаш харажатлари киритилади.
Шу тариқа, импорт қилинган товарнинг таннархини шакллантираётганда харид қийматига экспертизадан ўтиш учун танлаб олинган намуналарнинг қиймати ҳамда уни ўтказиш хизматларига ҳақ тўлаш билан боғлиқ харажатлар ҳам киритилади.


Жавобни «Norma Ekspert» мутахассислари тайёрладилар.