Экспорт операциялари қандай амалга оширилади

Экспорт битимининг босқичлари

Экспорт битимини тузишда қуйидаги ҳаракатлар кетма-кетлигига амал қилинг:

Юқоридаги босқичлардан ташқари айрим турдаги товарлар учун олиб чиқишга рухсатнома (лицензия) олиш керак.

Божхона органлари ТСОЯЭАТга кириш ҳуқуқига эга бўлганлиги сабабли экспорт контрактларини божхона органларида рўйхатдан ўтказиш шарт эмас (24.11.2018 йилдаги ПФ-5582-сон, 7-б.).

Сертификатлашга мувофиқ мажбурий босқич эмас, лекин у товарларнинг белгиланган талабларга мувофиқлигини тасдиқлайди ва шунинг учун экспортчилардан талаб қилинади (28.04.2011 йилдаги 122-сон ВМҚ 1-б.).

Ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг айрим турларини сертификатлаш хабар бериш тартибида амалга оширилади. Уларнинг норматив талабларга мувофиқлиги мажбурий техник экспертизадан ўтказиладиган маҳсулотлар рўйхатида келтирилган (30.01.2021 йилдаги 43-сон ВМҚ 16.11.2021 йилдаги 683-сон ВМҚ).

Ишлаб чиқарилган маҳсулотларни сертификатлаш қоидалари қуйидагиларда келтирилган:

● Маҳсулотларни сертификатлаштириш тартиби тўғрисида низом;

● Маҳсулотни сертификатлаш қоидалари.

Сертификатлаш бўйича ҳаракатлар кетма-кетлиги жадвалда келтирилган:

Экспортга чиқариладиган товарларни сертификатлаш (хом ашё товарларини экспорт қилишдан ташқари) ТИФ божхона постларида экспортга етказиб бериш билан боғлиқ тартибларни амалга ошириш механизми тўғрисидаги вақтинчалик низомга мувофиқ «ягона дарча» принципи бўйича амалга оширилади.

«Ягона дарча» принципи деганда ветеринария, фитосанитария, гигиеник сертификатлар бериш ва қуйидаги схема бўйича бир вақтда божхона расмийлаштирувининг соддалаштирилган варианти тушунилади:

Товарнинг келиб чиқиш сертификатини товарларнинг келиб чиқишини сертификатлаштириш тартиби тўғрисидаги низомга мувофиқ олишингиз мумкин.

Экспорт контрактини тузишда нималарга эътибор бериш керак

Экспорт контракти бошқа шартномалар каби Фуқаролик кодекси ва «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий ҳуқуқий асослари тўғрисида»ги Қонунда назарда тутилган умумий белгиланган қоидаларга мувофиқ тузилади.

Бундан ташқари халқаро контрактларга (экспорт контрактининг ўзи) ташқи савдо операцияларини амалга ошириш мониторинги ва назорати тартиби тўғрисидаги низомнинг 2-бобига мувофиқ қўшимча талаблар қўйилади.

Келгусида бухгалтерия ҳисобида акс эттириладиган ва экспорт битимининг солиққа тортилишига боғлиқ бўлган маълумотларга эътибор беринг. Булар қуйидагилар:

● товар (ишлар, хизматлар) номи, техник тавсифи, миқдори ва сифати, шунингдек битим тури контракт предметида кўрсатилади.

Товарнинг (иш, хизмат) сифат кўрсаткичлари – бу товар хусусиятлари, унинг яроқлилиги. Бу ерда ТИФ ТН бўйича маҳсулот кодига ҳавола қилинг, яъни унинг таснифини аниқланг. Божхона расмийлаштирувида товарлар нотўғри таснифланганлиги аниқланган тақдирда божхона органи товарларни таснифлашни мустақил амалга оширади (28.12.2022 йилдаги ПҚ-460-сон, БК 369-м.). Товарларни божхона органига топширишдан олдин ТИФ ТНга мувофиқ маҳсулот кодини аниқлаш учун божхона ходимларига мурожаат қилишингиз мумкин (БК 370-м.);

Инкотермс халқаро қоидалари бўйича белгиланадиган асосий етказиб бериш шартлари. Инкотермс қоидалари шартнома тарафларидан қайси бири ташиш ва суғурта қилиш учун зарур бўлган ҳаракатларни бажаришини, сотувчи товарни харидорга топширганда ва томонларнинг ҳар бири қайси харажатларни ўз зиммасига олишини кўрсатади. Масалан, CIP етказиб бериш шарти (юк ташиш ва суғурта учун олдиндан тўлов) сотувчи товарни келишилган жойда ташувчига етказиб беришини, ташиш шартномаси тузишини ва товарни келишилган манзилга етказиб бериш учун зарур бўлган ташиш харажатларини ўз зиммасига олиши кераклигини англатади. Шунингдек, ташиш пайтида товарларнинг йўқолиш ёки шикастланиш хавфини қоплайдиган суғурта шартномасини тузинг. Инкотермсдан фойдаланганда қисқартма билан бирга етказиб бериш жойи кўрсатилиши керак (темир йўл станцияси, порт, аэропорт ва бошқаларнинг номи);

● товарни етказиб бериш муддати. Товарларни етказиб бериш муддати ва графиги товарларни белгиланган жойга етказиб бериш керак бўлган вақтинчалик даврни англатади.

Бу контрактнинг муҳим элементидир, чунки етказиб бериш муддатини бузиш экспортчи учун жарималар шаклида қўшимча харажатларга олиб келиши мумкин;

● контракт нархи ва умумий суммаси. Контрактда товар нархини белгилашда ТИФ ТН кодига мувофиқ товарларнинг ўлчов бирлиги, нарх асосини, белгилаш усулини ва товар бирлигига нархини кўрсатинг (Низом, 25.07.2022 йилдаги ПҚ-332-сон қарорга 3-илова).

Нарх асоси – бу Инкотермс бўйича етказиб бериш шартларига қараб товарлар нархини аниқлаш ҳамда етказиб берувчи ва харидор ўртасидаги харажатларни тақсимлаш тартиби;

● тўлов шартлари – валюта, тўлов шакли ва муддати. Агар тўлов валютаси контрактдаги валютадан фарқ қилса, валюта курсини ҳисоблаш ва ушбу курсни аниқлаш санасини кўрсатинг. Масалан, контракт имзоланган, товар етказилган, тўлов амалга оширилган саналарни;

МИСОЛ. Тўлов шартлари таърифи

«Товар учун тўлов 100 фоиз миқдорида товар етказиб берилган кундан бошлаб 10 банк куни ичида амалга оширилади. Харидор шартнома имзоланган кундан бошлаб 10 банк куни ичида 100 фоиз аванс тўлайди».

● товарни қадоқлаш. Агар товар қадоқда (тарада) етказиб берилса, шартномада унинг тури, ўлчамлари ва сифатини кўрсатинг.

МИСОЛ. Товарларни қадоқлаш таърифи

«Товарлар 30 х 20 х 25 см ўлчамдаги картон қутиларда, ҳар бирида беш донадан етказиб берилади. Қутиларнинг нархи товар нархига киритилган».

Тара қайтариладиган ҳолларда, агар унинг қиймати товарнинг умумий қийматига киритилмаган бўлса, кимнинг ҳисобидан ва қайси муддатларда амалга оширилишини кўрсатинг.

● кафолатлар. Мувофиқлик сертификати олиниши керак бўлган товарлар учун харидорга тақдим этиладиган кафолатлар ҳажми ва шартларини белгиланг. Кафолат муддати давомида товарларнинг сифати учун жавобгарлик сизнинг зиммангизда бўлади. Контрактда кафолат мажбуриятини амалга ошириш тартибини ва амал қилиш муддатини белгиланг.

МИСОЛ. Кафолат тўғрисидаги таъриф

Кафолатли муддат – бу товар контрактда кўрсатилган сифатга мос келмаганда уни қайтариш мумкин бўлган муддат;

● санкциялар – контракт мажбуриятларини бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик учун жарима ва (ёки) пенялар. Айбдор томонга жабрланувчининг талабига биноан неустойка тўлаш мажбурияти юклатилади.

Масалан, бу қуйидагилар учун жарима санкциялари бўлиши мумкин:

● ўз вақтида амалга оширилмаган тўлов;

● товарларни ўз вақтида етказиб бермаслик ёки тўлиқ етказиб бермаслик;

● товарнинг шартномада қайд этилган стандартларга, техник шартларга мос келмаслиги;

● бут бўлмаган товарларни етказиб бериш ва бошқалар.

ТСОЯЭАТ нима

Ташқи савдо контрактларини рўйхатдан ўтказиш ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш мақсадида Ташқи савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими (ТСОЯЭАТ) яратилган. Экспортчилар, божхоначилар ва солиқ органлари, Марказий ва тижорат банклари ўртасида маълумот алмашиш учун фойдаланилади.

Электрон рақамли имзодан (ЭРИ) фойдаланадиган экспорт қилувчи корхоналар божхона юк декларациясини (БЮД) божхона органига тақдим этишдан олдин маълумотларни ТСОЯЭАТга киритадилар.

Банклар ТСОЯЭАТдаги маълумотларни контрактдаги шартлар билан солиштиради. Агар номувофиқлик бўлмаса, улар ушбу контракт бўйича банк операцияларини амалга оширади, шунингдек пул маблағларининг ҳаракати тўғрисидаги маълумотларни тизимга киритадилар.

Божхона постлари экспортчи томонидан ТСОЯЭАТга киритилган контракт маълумотларини БЮД маълумотлари билан солиштиради ва номувофиқликлар мавжуд бўлмаса, уни рўйхатдан ўтказади.

Кўриб турганингиздек, банклар ҳам, божхона органлари ҳам тизимга киритилган маълумотларни контракт маълумотлари билан солиштиришади. Шунинг учун ТСОЯЭАТ тизимига маълумотларни қанчалик тўлиқ ва тўғри киритсангиз, битимнинг кейинги босқичларига ўтишингиз осон бўлади.

Экспорт контракт тузилмасдан ҳам амалга оширилиши мумкин:

● Дастурий таъминот воситаларини ишлаб чиқариш ва уларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ ишларни Интернет тармоғининг онлайн дўконлари орқали хорижий валютага экспорт қилувчи миллий реестрга киритилган дастурий таъминот воситалари ишлаб чиқувчи корхоналар (Низом 2, 4-б., 20.09.2013 йилдаги ПҚ-2042-сон 2-б. АВ рўйхат рақами 2549, 8.01.2014 й.);

● Интернет тармоғидаги онлайн дўконлар орқали иш ва хизматларни чет эл валютасида экспортни амалга оширувчи Технопарк резидентлари (Низом, 15.07.2019 й. 589-сон ВМҚга илова);

● Интернет тармоғидаги онлайн дўконлар орқали товарлар, ишлар ва хизматлар экспорт қилувчилар, Ўзбекистондаги банк ҳисобрақамларига тўлиқ тўлов келиб тушган шартларда (8.09.2015 йилдаги 259-сон ВМҚ 3-б.);

● товарларни (хом ашёдан ташқари), ишлар ва хизматларни инвойслар асосида экспорт қилувчиларнинг Ўзбекистон Республикаси банкларидаги ҳисобрақамларига олдиндан тўлов 100 фоиз тушганда (Низом 18-б., 14.05.2020 йилдаги 283-сон ВМҚга 1-илова 3.11.2017 йилдаги ПҚ-3351-сон, 2-б.);

● Интернет тармоғидаги электрон савдо майдончалари орқали Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланадиган рўйхат бўйича айрим товарлардан ташқари товарлар, ишлар (хизматлар) экспорти амалга оширилганда (19.02.2018 йилдаги ПФ-5349-сон, 7-б.).

Бунда битимлар тўғрисидаги маълумотлар мажбурий тартибда ТСОЯЭАТга киритилади.

Почта хизматларини кўрсатиш қоидаларига мувофиқ электрон тижорат орқали сотилган қиймати 5 000 АҚШ долларигача бўлган товарлар (хизматлар) экспорт қилинаётганда ҳам ТСОЯЭАТда рўйхатдан ўтказилиши талаб этилмайди (14.05.2018 йилдаги ПҚ-3724-сон, 1-б.).

Контрактни рўйхатдан ўтказишдан олдин унинг электрон версиясини «Е-Kontrakt» дастурий маҳсулоти ёрдамида идентификация рақамини бериш билан яратинг. Ҳаракатни ЭРИ билан тасдиқланг.

Хўжалик юритувчи субъектларга товарларни (ишларни, хизматларни) экспорт ва импорт контрактларини тузмаган ҳолда инвойслар асосида экспорт қилиш ва импорт қилишга, шунингдек инвойслар асосида хорижий ҳамкорлар билан ўзаро ҳисоб-китобларни тижорат банклари орқали амалга оширишга рухсат этилади. Бундай ҳолатда товарларни (ишларни, хизматларни) экспорт қилиш хўжалик юритувчи субъектларнинг Ўзбекистон Республикасидаги банк ҳисобварақларига олдиндан тўлов келиб тушганидан кейин амалга оширилади.

Инвойсларда қуйидаги асосий маълумотлар бўлиши керак (Низом 7-б., 14.05.2020 йилдаги 283-сон ВМҚга 1-илова):

● хўжалик юритувчи субъект номи ва реквизитлари;

● хорижий шерикнинг номи ва реквизитлари;

● инвойс суммаси;

● хўжалик юритувчи субъектнинг идентификация рақами (СТИР);

● товарлар (ишлар, хизматлар) номи;

● товарлар (ишлар, хизматлар)нинг ўлчов бирлиги;

● товарлар (ишлар, хизматлар) миқдори;

● товарлар (ишлар, хизматлар) нархи;

● товарлар (ишлар, хизматлар)ни етказиб бериш қиймати;

● «Инкотермс» бўйича етказиб бериш шартлари;

● ташиш тури.

Инвойслар хўжалик юритувчи субъектнинг имзоси билан тасдиқланиши керак

Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан қуйидагилар ТСОЯЭАТга киритилиши лозим (Низом 6-б., 14.05.2020 йилдаги ­283-сон ВМҚга илова):

● бажарилган ишлар ёки кўрсатилган хизматларнинг экспорт ва импорти бўйича маълумотлар – далолатнома тузилган ойдан кейинги ойнинг 20-санасидан кечиктирилмаган муддатда;

● сотиб олиш контрактлари ҳамда сотиш контрактлари доирасида товарлар қабул қилиб олинганлигини ҳамда етказиб берилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар тўғрисидаги маълумотлар – улар тузилган кундан бошлаб 1 кун ичида.

ТСОЯЭАТда ташқи савдо контрактлари ва инвойсларни рўйхатдан ўтказиш талабларига риоя қилиш учун жавобгарлик тадбиркорлик субъектлари зиммасига юклатилади.

Божхона декларацияси

Декларациялаш билан одатда божхона брокерлари шуғулланади. Улар божхона органларига маълум божхона режимига жойлаштирилган товарлар тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олган божхона юк декларациясини (БЮД) тақдим этади.

Божхона декларациясини божхона брокерларига мурожаат қилмасдан реал вақт режимида Интернет орқали тўлдириш ва топшириш мумкин (12.04.2018 йилдаги ПФ-5414-сон, 4-б.).

Олиб чиқиладиган товарлар учун божхона декларациясини ҳақиқатда олиб чиқилгунга қадар тақдим этинг (БК 261-м.). Божхона органи уни қабул қилгандан сўнг рўйхатдан ўтказади. Шу пайтдан бошлаб БЮД юридик кучга эга ҳужжатга айланади (БК 264-м.).

Почта хизматларини кўрсатиш қоидаларига мувофиқ халқаро тўлов тизимлари орқали тўловни амалга оширган ҳолда интернет орқали битта инвойс бўйича 5 000 АҚШ долларигача бўлган товарларни (хизматларни) экспорт қилишда БЮДни рўйхатдан ўтказмаслик мумкин (14.05.2018 йилдаги ПҚ-3724-сон, 1-б.). Бундай ҳолатда товарнинг кузатув ҳужжатлари расмийлаштирилади (БК 260-м.).

БЮД электрон ва (ёки) қоғоз шаклда расмийлаштирилиши мумкин. Қоғоз шаклидаги БЮД тўрт нусхада тақдим этилади, улардан учинчи ва тўртинчи нусхалар экспорт қилувчи корхона учун мўлжалланган (Йўриқнома 19-б., АВ рўйхат рақами 2773, 6.04.2016 й.).

БЮД экспорт битимлари тўғрисидаги барча маълумотларни ўз ичига олади ва товарларнинг бир партияси ва битта божхона режими учун расмийлаштирилади. БЮД божхона юк декларациясини тўлдириш тартиби тўғрисидаги Йўриқноманинг 4-бобидаги кўрсатмаларга мувофиқ тўлдирилади (АВ рўйхат рақами 2773, 6.04.2016 й.).

БЮДни тўлдиришда қуйидаги устунларга эътибор беринг:

Божхона қиймати декларацияси (БҚД) БЮДга мажбурий илова қилинади. У БЮД билан бир вақтда рўйхатдан ўтказилади ва БЮД шаклига мувофиқ электрон ёки ёзма шаклда тақдим этилади.

Текширувдан сўнг БҚД божхона хизмати инспекторининг имзоси (электрон шаклда – ЭРИ) ва муҳри билан тасдиқланади. Шунингдек унда божхона органининг товарнинг божхона қиймати тўғрисидаги қарори ҳақида белги қўйилади.

Божхона йиғими

Экспорт қилишда божхона йиғимини божхона декларациясини қабул қилишдан олдин ёки қабул қилиш билан бир вақтда тўланг.

Қуйидагилар учун божхона йиғимлари олинади:

● товарлар божхонада расмийлаштирилганда;

● товарлар божхона омборларида ва божхона органларига қарашли вақтинча сақлаш омборларида сақланганда;

● товарларни божхона ҳамроҳлигидаги кузатуви ва бошқа божхона операциялари.

2021 йил 1 январдан бошлаб Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 9 ноябрдаги 700-сон қарори билан белгиланган йиғим ставкалари амал қилади. Товарлар учун «экспорт» божхона режимида БЮДни тақдим этишда божхона расмийлаштируви учун йиғим ставкалари қуйидаги божхона қиймати эквивалентларини ташкил этади:

Экспорт қилишда товарнинг кузатув ҳужжатлари

Товарнинг кузатув ҳужжатлари – бу экспорт битимини кузатувчи тижорат ва транспорт ҳужжатларидир (БК 9-м.).

Тижорат ҳужжатлари жумласига ҳисобварақ-фактура (инвойс), юклаб жўнатиш ва ўров варақлари ҳамда божхона чегараси орқали товарларни олиб ўтиш билан боғлиқ битимлар тузилганлигини тасдиқлаш учун фойдаланиладиган бошқа ҳужжатлар киради.

Транспорт ҳужжатлари жумласига юкхат ёки товарларни ташиш шартномаси борлигини тасдиқловчи ҳамда шундай ташишда кузатиб борувчи бошқа ҳужжатлар киради.

Экспорт қилишда хорижий ҳамкор билан ҳисоб-китоб қилиш тартиби

Экспорт-импорт операциялари бўйича тўловнинг асосий шакллари қуйидагилар ҳисобланади (Низом 13-б., 20.04.1994 йилдаги ПФ-837-сон Фармонга илова):

● банк жўнатмалари;

● ҳужжатли аккредитивлар;

● инкассо.

Банк жўнатмаси банклар томонидан харидорнинг тўлов топшириқномаси асосида амалга оширилади. Товар учун тўлов олдиндан бўнак (олдиндан тўлов) ҳисобида тўлиқ ёки қисман ёхуд товар ортилгандан кейин тўланиши мумкин. Олдиндан тўлов амалга оширилгандан кейин товарларни етказиб беришда сиз чет эллик харидордан тўловнинг келиб тушмаслик хавфидан суғурталанган бўласиз.

Ҳужжатли аккредитив. Банк харидорнинг (импорт қилувчининг) буйруғига биноан сизга (экспорт қилувчига) маълум миқдорни тўлаш тўғрисида товар жўнатилганлигини (хизмат кўрсатилганлигини) тасдиқловчи ҳужжатларни тақдим этганингиздан сўнг аккредитив очади. Бунда банк сиз ва харидор ўртасида воситачи бўлиб ишлайди, чунки у орқали ҳужжатлар тақдим этилгандан кейин тўлов амалга оширилади.

Агар битим тарафлари бир-бирини яхши билмасалар, ушбу тўлов шакли қулайдир, чунки банкнинг битимда иштирок этиши ҳар икки томоннинг хавфларини минималлаштиради. Банк товарлар жўнатилганлигини ёки ишлар белгиланган муддатда бажарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим этилгандан сўнг жўнатилган маҳсулотлар учун харидор томонидан тўловнинг амалга оширилишини кафолатлайди. Сиз тақдим этган ҳужжатлар аккредитив талабларига жавоб берган тақдирдагина харидор тўлов амалга оширилиши юзасидан кафолатни ўз зиммасига олади.

Инкассо – банк ўз мижозининг топшириғига кўра ҳужжатлар асосида тўловчидан пул маблағларини қабул қилиб, мижоз ҳисобрақамига ўтказадиган операциясидир.

Инкассо тоза ёки ҳужжатли бўлиши мумкин.

Тоза инкассо молиявий ҳужжатлар бўйича тўлов ундиришни англатади. Булар ўтказма ва оддий векселлар, чеклар, тўлов тилхатлари ва бошқа шунга ўхшаш ҳужжатлар бўлиши мумкин. Бунда тижорат ҳужжатларини (ҳисоблар, транспорт, суғурта ҳужжатлари, эгалик ҳуқуқи тўғрисидаги ҳужжатлар, келиб чиқиш сертификатлари, сифат, спецификациялар ва бошқалар) экспортчи тўғридан-тўғри харидорга ўтказади. Яъни, тижорат ҳужжатлари банк иштирокисиз импорт қилувчига ўтказилади. Шундай қилиб, банк товарларни ўтказиш вақтини назорат қилмайди, балки фақат молиявий ҳужжатлар асосида тўловни амалга оширади, харидор банкидан тўлов топшириқномаси келиб тушгандан кейин экспортчи ҳисобварағига пул маблағларини кўчиради.

Бу сиз учун пул олишнинг хавфли усули, чунки сиз товарни етказиб берганингиздан кейин тўловнинг кафолатини ололмайсиз.

Ҳужжатли инкассо – молиявий ҳужжатлар бўйича кузатув тижорат ҳужжатлари билан бирга ёки фақат тижорат ҳужжатлари бўйича ундириш. Ушбу тўлов шакли сиз учун унчалик хавфли эмас, чунки бу ҳолатда импорт қилувчи товарни тўлов амалга оширилгандан кейин олади.

Ушбу усулда банкнинг вазифаси тўловни қабул қилиш ёки рад этиш тўғрисидаги ҳужжатларни жўнатиш ёки топширишдан иборат бўлади. Тўлов фақат харидорнинг пул ўтказиш тўғрисидаги аризаси асосида амалга оширилади.

Сиз товарларни (хом ашёдан ташқари) чет эл валютасига олдиндан тўловсиз, аккредитив очмасдан, банк кафолатисиз ҳамда экспорт контрактини сиёсий ва тижорат таваккалчиликларидан суғурта полисларига эга бўлмаган ҳолда экспорт қилишингиз мумкин (3.11.2017 йилдаги ПҚ-3351-сон, 1-б.). Аммо бу фақат илгари амалга оширилган экспорт операциялари бўйича муддати ўтган дебиторлик қарзлари мавжуд бўлмаган тақдирдагина мумкин.

Ушбу имтиёз қўлланилмайдиган хом ашё товарлари рўйхати Президентнинг 2017 йил 3 ноябрдаги ПҚ-3351-сон қарорига иловада келтирилган.

Экспорт тушумларининг келиб тушиши бўйича ягона муддат – бу санадан 180 календарь кун (Низом 24-б., 14.05.2020 йилдаги 283-сон ВМҚга 1-илова):

● бажарилган ишлар далолатномасини имзолаш – ишлар ва хизматлар бўйича;

● БЮДни расмийлаштириш – товарлар бўйича.

Агар белгиланган муддат тугаганидан кейин валюта тушумлари 30 банк кунидан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун 60 банк кунидан ортиқ кечикиш билан келиб тушса, жарима тўлашга тўғри келади. Унинг миқдори келиб тушмаган валюта маблағлари суммасига нисбатан фоизда белгиланган (Низом 27-б., 14.05.2020 йилдаги 283-сон ВМҚга 1-илова):

● репатриация қилинмаган активлар суммаларининг 5% – белгиланган муддатдан 360 кунгача кечикканда;

● 10% – 360 кундан 545 кунгача;

● 35% – 545 кундан ортиқ.

2019 йил 1 январдан бошлаб устав капиталида давлат улуши 50 фоиздан кам бўлган корхоналар контрагентлари билан ўзаро муносабатларда кечиктирилган дебиторлик қарзлари учун санкциялар бекор қилинди (ташқи савдо шартномалари бўйича қарзлар бундан мустасно) (30.10.2018 йилдаги ПФ-5564-сон, 1-б.).

Агар экспорт контракти бўйича суғурта полисига биноан суғурта товонининг суммаси экспортчининг ҳисобварағига келиб тушган бўлса, молиявий санкцияларни қўллаш мақсадида унинг контракт бўйича дебиторлик қарзи суғурта товони миқдорига камайтирилади (3.11.2017 йилдаги ПҚ-3351-сон, 1-б. «д» кичик б.). 

Инкотермс қоидаси

Инкотермс қоидаси асосан товарларни сотувчилардан харидорларга етказиб бериш билан боғлиқ мажбуриятларни, қийматини ва хавфларини белгилайди.

Шартномада кўрсатилган етказиб бериш шартлари етказиб берувчи билан харидор ўртасида мажбуриятларни, харажатларни ва хавфларни тақсимлайди.

Масалан, EXW «Франко завод» етказиб бериш шартида товарларни юклаш ва ташиш учун барча харажатлар ва хавфлар харидор томонидан қопланади. У товарни тўғридан-тўғри етказиб берувчи – ишлаб чиқарувчининг заводидан олади.

FCA «Франко ташувчи» – бу сотувчининг ташувчига ёки харидор томонидан кўрсатилган бошқа шахсга товарни келишилган жойда топшириши шарт бўлган тартиб. Юклаш харажатлари (шу жумладан экспорт божлари) ва хавфларни етказиб берувчи, жўнатиш учун эса харидор ўз зиммасига олади. Ташиш ва суғурта харажатлари (ихтиёрий) томонларнинг келишуви билан тақсимланади.

«Ташиш ва суғуртани тўлашдан олдин» CIP шарти келишилган жойга ташиш ва суғурта харажатлари етказиб берувчи томонидан тўланишини назарда тутади.

«Белгиланган жойга етказиб бериш» DAP етказиб бериш шарти етказиб беришни сотувчи амалга оширишини билдиради. Бунда товар харидорга тушириш учун тайёр қилиниб – келишилган жойга етиб келган транспорт воситасида етказиб берилади. Сотувчи товарни ушбу жойга етказиб бериш билан боғлиқ барча хавфларни ўз зиммасига олади.

Схемада кўрсатилганидек, Ўзбекистон чегарасини БЮД билан тасдиқланган товарларнинг кесиб ўтилиши факти ва товарни харидорга бериш вақти турли вақтларда ва турли жойларда содир бўлиши мумкин.

Азиз ҲОШИМОВ, солиқлар бўйича эксперт,

Татьяна БЕЛОУСОВА, «Норма» эксперти.