Бугунги кунда Японияда пенсионерларга молиявий ғамхўрлик бюджет учун анча юкламани юзага келтираётганлиги сезилиб бормоқда, ахир энди ушбу мамлакат кекса фуқаролар сони жиҳатидан биринчи позициялардан бирини эгалламоқда.
Қарийб 127 миллион киши – чамаси 25% пенсионерлар. Дарвоқе ушбу тенденция келгусида янада ортиб боради, бу эса миллий бюджетга ижобий таъсир кўрсата олмайди.
Шунга қарамай, японияликлар кексаликка тўқнаш келишдан чўчимайдилар, улар муҳтожликда қолмасликларини, кексалик тўловлари эса нормал яшаш учун етарли эканлигини биладилар. Давлат томонидан чора-тадбирлар кўрилган, улар ҳатто инқироз пайтида ёки бошқа нохуш ҳолатларда ҳам кекса фуқароларга олдиндан бир неча йилга ижтимоий ҳимояни таъминлаш имконини беради.
Лекин Япония бундай кексалик гаштини ҳамма жойда ҳам таклиф эта олмаслиги мумкин, ахир ўзига хос жиҳатлар ва статистик маълумотлар мавжуд, улар ҳар доим ҳам бир хил ҳолатни кўрсатавермайди.
Фақат Осака туманининг ўзида чамаси 25 минг қария яшайди, уларнинг 1 мингтадан кўпроғи бошпанасиз, бирор-бир қўшимча иш излашга, идишларни йиғиб-териб юришга, ўғирлик қилишга, умуман олганда, қандай бўлса ҳам кун кўришга мажбур бўладилар. Бунинг устига доимий ишчилари бўлиши талаб этилмайдиган корхоналар сони кўп, агар уларда кам буюртма олинса ходимларнинг бир қисми ишдан бўшатилади ёки кам ҳақ тўланадиган лавозимга ўтказилади.
Пенсия тўловлари тизими ва уларнинг миқдори
Японияда пенсияга чиқиш ёши эркак ва аёллар учун – 65 ёш, шунингдек Японияда кекса фуқаролар учун ижтимоий ҳуқуқлар ҳам тенгдир. Бу борада Япония давлатида бошқа ривожланган мамлакатларга қараганда ҳаммаси бир маромда, ушбу мамлакатда пенсия ёшини ошириш ҳақидаги муҳокамалар олиб борилмаяпти.
Бу мамлакатда дунёдаги узоқ умр кўрувчиларнинг чамаси 20%и яшаганлиги сабабли шундай ҳолат кузатилмоқда, кексаларнинг соғлиғи яхши, улар бўш вақтлари кўпайганидан айрим давлатлардаги ёшларга қараганда фаолроқ турмуш тарзини олиб бормоқдалар.
Япония аҳолининг яшаш давомийлиги бўйича биринчи ўринда туради. Японияда пенсия қуйидаги таркиблардан шакллантирилади:
• асосий пенсия;
• касбга доир;
• бир марталик тўлов.
Японияда асосий пенсия билан 65 ёшга тўлган ҳар бир пенсионер таъминланади, буни Пенсия жамғармаси амалга оширади. Бундай пенсияни аввалроқ, масалан, 60 ёшда пенсияга чиқиб олиш мумкин, лекин бунда пенсия миқдори тўртдан бирга қисқаради. 5 йил кейин пенсияга чиққан шахслар тўловлар 25%га юқори бўлади. Тўловларнинг энг кам қиймати 600 долларни ташкил қилади, ўртача пенсия миқдори эса 700 доллар атрофида.
Касбга оид пенсияга келадиган бўлсак, унинг миқдори Пенсия жамғармасига ажратмалар миқдорига боғлиқ бўлади, улар фуқаро ишлаган ва ажратмаларни тўлаган бутун давр давомида 5%дан кам бўлмаслиги лозим.
Умуман олганда, Японияда Пенсия жамғармасига 20 ёшдан ошган меҳнатга қобилиятли бўлган барча фуқаролар ажратмалар киритиши лозим. Жамғармага иш берувчи ҳам тўлов киритиши керак. Фуқаро пенсияга чиққанида ўзи тегишли бўлган тизим бўйича пулларни олади, масалан собиқ давлат хизматчилари пенсия ёшидан олдинги маошларининг тахминан 35–40%и миқдорида касбга оид пенсияни олишга умид қилишлари мумкин.
Пенсиянинг учинчи таркиби бир марталик тўлов ҳисобланади, уни пенсионер пенсия чиқиши билан олиши мумкин. Тўловлар миқдори қуйидагича шакллантирилади:
• иш ҳақининг ўртача миқдори;
• ташкилот ёки корхонада ишланган йиллар сони.
Иш ҳақининг ўртача ойлик кўрсаткичлари ишланган йиллар сонига кўпайтирилади ва бунда ҳосил бўлган суммани пенсионерлар шахсан иш берувчидан оладилар. Шу тариқа, 2023 йилда Японияда тўлиқ пенсия мамлакатдаги ўртача иш ҳақининг 60%га тенг, бу чамаси 1 700 доллар дегани, демак кекса фуқаролар яхши яшашмоқда.
Пенсионерлар, қоидага кўра, умргузаронлик қиладиган вақти келган, улар болаларни катта қилиш, мол-мулк, автомобиль учун кредит олиш ва ёшларнинг бошқа муаммоларини ҳал этиш ёшидан ўтганлар. Яна бошқа омил ҳам мавжуд, японияликлар ҳар доим турмушлари давомида пул тўплашга ҳаракат қиладилар ва кексайганда кўпчилик фуқароларда катта сумма йиғилиб қолади.
Бу пулларга, ҳатто пенсияни ҳисобга олмайдиган бўлсак ҳам, яхши яшаш мумкин, шу сабабли ёшларга қараганда кексаларнинг тўлов қобилияти юқори бўлганлиги учун Кунчиқар мамлакатдаги кўпгина дўконлар айнан улар учун мўлжалланган.
Манба: https://visasam.ru/
Мавзувий сонни махсус мухбиримиз Алла Ромашко олиб боради.