Уй-жой соҳасида ХУМШларни йириклаштириш тамойили кўзга ташланмоқда. Сўнгги пайтда маҳалла қўмиталарида бир уйли ва кичик ХУМШларни катталарига бирлаштириш мақсадида йиғилишлар ўтказилмоқда. Улар Қорасув, Феруза ва бошқа даҳаларда ўтказилди. Бу жараён маъмуриятчиликсиз ўтмайди. Йиғилишларда ХУМШ раҳбарларини ихтиёрий-мажбурий тартибда бирлашишга ундаб, бу ХУМШлар мустаҳкамланишига, уларнинг молиявий барқарорлашуви ва соғломлаштирилишига имкон яратишига ишонтирдилар.
Бундай мажбурлов ХУМШ тўғрисидаги Қонун, ХУМШ фаолиятини тартибга солувчи бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни бузишдир. Хусусан, ХУМШ тўғрисидаги Қонунга мувофиқ ширкатга нечта уй бирлашиши кераклиги ҳақидаги қарорни қабул қилиш ХУМШ аъзолари умумий йиғилишининг алоҳида ҳуқуқи ҳисобланади.
ХУМШ тўғрисидаги Қонуннинг 17-моддасида назарда тутилишича, ширкатни қайта ташкил этиш қўшиб юбориш, қўшиб олиш, бўлиш ва ажратиб чиқариш шаклида амалга оширилиши мумкин. Бу ширкат аъзолари умумий йиғилишининг 50%дан кўп овоз билан қабул қилган қарорига биноан амалга оширилади. ХУМШ тўғрисидаги Қонуннинг 19-моддасига мувофиқ, ширкатни қайта ташкил этиш ва тугатиш тўғрисида қарорлар қабул қилиш ширкат аъзолари умумий йиғилишининг ваколатларига киради.
Бунинг устига, «Хусусий уй-жой мулкдорларининг ширкатларини янада ривожлантириш ва турар жойларга хизматлар кўрсатишнинг аниқ бозорини шакллантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ҳукумат қарори билан Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларига 2006 йил мобайнида вилоятлар, шаҳарлар ва Тошкент шаҳри туманлари хусусий уй-жой мулкдорларининг уюшмалари билан биргаликда кичик (умумий хонадонлари сони 250 дан ортиқ бўлмаган 1 тадан 5 тагача уйлар) ширкатларнинг афзалликлари тўғрисида уй-жой мулкдорлари билан тушунтириш ишлари олиб бориш ҳамда шартнома асосида хусусий уй-жой мулкдорларининг ширкатларига хизматлар кўрсатадиган, ихтисослаштирилган бошқариш ва хизмат кўрсатиш (сервис) ташкилотлари, шу жумладан, қайта ташкил қилинаётган йирик ширкатлар негизида ташкил этилишига ёрдам кўрсатиш топширилган эди (ВМнинг 12.04.2006 йилдаги 64-сон қарори 2-банди).
Яъни йирик ширкатларни ажратиш ва иш самарадорлигини намойиш этган кичик ширкатларни ташкил этиш ҳақида сўз борган. Бир вақтнинг ўзида ҳужжатда кичик ХУМШларга хизмат кўрсатишда бозор механизмларини яратиш уй-жой сиёсатининг устувор вазифаларидан бири этиб белгиланган.
Ширкатларни йириклашишга мажбурлаб, туман давлат ҳокимияти органи ходимлари Ҳукуматнинг УЖКХ соҳасидаги сиёсатига номувофиқ иш тутмоқдалар. Улар ХУМШларни йирик ширкатлар хизмат кўрсатувчи ходимларнинг катта штатига эга натурал хўжаликлардан иборат бўлган, битта уй аҳлининг бадаллари бошқа уйларнинг эҳтиёжларига қайта тақсимланган «умумий қозон» қоидасига кўра ишлаган пайтга, ўтмишга ундаяптилар. Бунда йирик ширкатларнинг салбий томонларидан бири маблағлар сарфиётининг очиқ-ойдин эмаслиги бўлиб, бу ХУМШ аъзоларининг унга ишончини йўқотади. Оқибатда бадалларни тўламаслик ҳоллари кўпаяди.
Тўғри, баъзи йирик ХУМШлар кичикларини анча ортда қолдиришга қодир бўлиши, «умумий қозон» эса кимнидир қониқтириши мумкин. Бироқ бу ўтмишдаги ютуқларни ўчириб ташлаб, ширкатларни ёппасига йириклаштириш йўлига ўтиш муаммоларни ҳал этиш усули дегани эмас. Айниқса бу буйруқ оҳангида қилинса. ХУМШ тўғрисидаги Қонуннинг қатъий талабини: ихтиёрни мулкдорларнинг ўзига бериш кераклиги ҳақида унутмаслик лозим. Ўзгача ёндашув қонунбузарлик ҳисобланади.
Максим Черников,
уй кенгашининг раиси,
«ХУМШ ва у билан қандай яшаш лозим» гуруҳининг етакчиси.
