Бекор қилинган имтиёз бўйича ҳисобот

1 АПРЕЛДАН БЕКОР ҚИЛИНГАН ИМТИЁЗ ҚЎЛЛАНИШИНИ СОЛИҚ ҲИСОБОТИДА ҚАНДАЙ АКС ЭТТИРАДИЛАР* 

Жорий йилда банкларнинг солиқ ҳисоботига анча ўзгартиришлар киритилди. 25.12.2013 йилдаги ЎРҚ-359-сон Қонуннинг 2-моддаси билан 2014 йил 1 апрелдан бошлаб банкларга жисмоний шахсларнинг муддатли омонатлари, пластик карточкалар бўйича омонатлари ҳамда жойлаштирилган жамғарма сертификатлари ҳажмларининг кўпайган суммасига солиқ солинадиган фойдани камайтириш тарзида, бўшайдиган маблағлардан юқорида кўрсатилган омонатлар бўйича фоиз ставкаларини оширишга мақсадли йўналтириш шарти билан фойдаланилганда берилган имтиёзнинг амал қилиши тугади.

Бунда ҳеч қандай ғайритабиийлик йўқдек: Қонун қабул қилиндими – у бажарилиши керак. Бироқ ўзгартириш оддийдек бўлиб кўринса-да, амалиётда ўзига хос муаммолар юзага келиши мумкин. Уларнинг пайдо бўлишига йўл қўймаслик учун долзарб масалаларни муҳокама қилиш ва 2000 йилда бошланган кўп йиллик амалиётга барҳам бериш вақти келди.

ЯҚИН ЎТМИШГА НАЗАР

Вазирлар Маҳкамасининг «Тижорат банкларининг кичик тадбиркорликни ривожлантиришда қатнашишини рағбатлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Қарорининг (19.05.2000 йилдаги 195-сон) 2-бандига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг тижорат банклари томонидан солиқлар тўлаш тартибига¹ 1-сон ўзгартириш ва қўшимчалар (АВ томонидан 21.10.2000 йилда 677-1-сон билан рўйхатдан ўтказилган) киритилди, уларда банклар томонидан бўшайдиган маблағларни жисмоний шахслар муддатли омонатлари (депозитлари) бўйича фоиз ставкаларини оширишга мақсадли йўналтириш билан, бундай омонатлар ҳажмларининг ўсиши суммасига солиқ солинадиган фойдани, камайтириш тартиби назарда тутилган.

2004 йилда Вазирлар Маҳкамасининг 26.02.2004 йилдаги 89-сон Қарори билан мазкур имтиёз жисмоний шахсларнинг муддатли омонатлари, пластик карточкалар бўйича омонатлари ҳамда жойлаштирилган жамғарма сертификатлари ҳажмларининг кўпайган суммасига ҳам татбиқ этилган эди. Кейинчалик у Солиқ кодекси 159-моддасининг янги таҳрири билан мустаҳкамланган.

Иқтисодиётга бўш маблағларни жалб этиш бўйича вазифаларни бажариш учун ҳукумат мамлакат банклари билан биргаликда чоралар ишлаб чиқди ва жорий этди, уларнинг натижасида аҳоли учун банкларимиз таклиф этаётган турли-туман омонатлар пайдо бўлди. Банклар қандай юклама остида қолганлигидан келиб чиқиб ҳукумат қонун ҳужжатлари ва қонуности ҳужжатлари орқали имтиёз ва преференциялар воситасида унинг бир қисмини давлат бюджети зиммасига юклади. Улардан бири муддатли омонатларнинг ўсишига доир имтиёз бўлди. Тижорат банкларининг Ўзбекистон ҳукумати томонидан қўллаб-қувватланиши фойда солиғи ставкалари 2000 йилдаги 31%дан бугунги кунда 15%га пасайтирилиши ва солиқ солинадиган базанинг ҳисоб-китоб механизмини ўзгартириш йўли билан солиқ юки аста-секин камайтирилишида ифодаланди.

БУГУНГИ КУНДА ВАЗИЯТ ҚАНДАЙ?

Юқорилаб борувчи спираль бўйлаб ривожланаётганлигимиз сабабли, бугун биз барқарор иқтисодиёт, олдиндан баҳолаб бўладиган ва бошқариладиган инфляцияга эгамиз. Бу Марказий банкка қайта молиялаш ставкасини 10% даражасида белгилаш, аҳолининг юксак ишончидек барқарор дастакка эга бўлган тижорат банкларига эса омонатларни ўзаро фойдали шартларда жалб этиш имконини берди. Айни юзага келган вазият ушбу мақолада муҳокама қилинаётган имтиёзнинг бекор қилиниши вақтини белгилади.

Шуни таъкидлаш жоизки, банкларнинг имтиёздан фойдаланиш имконияти аввал-бошдан иккита мажбурий шартнинг бўлишини тақозо этган. Биринчидан, Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи ва ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи ҳисоб-китобига² 8-илованинг 020-сатрига кўра омонатлар кўпайган бўлиши керак. Иккинчидан эса, фоиз ставкасини оширишга ҳақиқий харажатлардан келиб чиқиб, банкнинг ҳисоб-китоб қилинадиган солиқ солинадиган фойдасининг ижобий қиймати зарур (Ҳисоб-китобга 8-илованинг 090-сатри). Мақсадли бўлган имтиёз дарҳол ушбу харажатларни қоплашга ишлатилади, бу эса ўз навбатида солиқ ҳисоб-китобини бир қадар мураккаблаштиради.

Ушбу шартларга риоя этилиши ёки, аксинча, риоя этилмаслиги кўпинча банклар билан солиқ органлари ўртасида муддатли омонатлар кўпайган суммасига фойдани камайтириш қисмида имтиёзни қўллашнинг қонунийлиги хусусида низолашувга олиб келди. Бироқ Ҳисоб-китоб шаклининг ўзи имтиёз ҳисоб-китоби якунида ижобий қийматга эга бўлган тақдирда банклар уни қўллашининг тўғрилигини назарда тутади. Зеро айни ижобий натижа қонун ҳужжатлари билан белгиланган шартларга риоя этилганлигини тасдиқлайди.

МУТАХАССИС ФИКРИ

Солиқ ҳисоботини тайёрлаш олдидан кўпчиликда 1 апрелдан имтиёз бекор қилиниши муносабати билан II чорак учун унинг ҳисоб-китоби шаклини қандай қилиб тўғри тўлдириш ва 2014 йил ярми, 9 ойи учун фойда солиғи ҳисоб-китобларини қандай топшириш лозим деган савол туғилади. Молия вазирлигининг Солиқ ва божхона тарифлари сиёсати бошқармаси бошлиқ ўринбосари Мурод ҚОДИРОВ ушбу вазиятни шарҳлаб берди:

МВ ва ДСҚнинг қарори билан солиқ ҳисоботи шаклларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди. Хусусан, Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи ва ободонлаштириш ва ижтимоий инфра­тузилмани ривожлантириш солиғи ҳисоб-китобига 8-илованинг изоҳи 5-банд билан тўлдирилди: «5. 2014 йил 1 апрелдан бошлаб жисмоний шахсларнинг омонатлари (муддатли омонатлари, пластик карточкалар бўйича омонатлари ва жойлаштирилган жамғарма сертификатлари) ҳажмларининг кўпайган суммасига доир имтиёз бекор қилиниши муносабати билан мазкур илова фақат 2014 йил I чораги якунлари бўйича тўлдирилади ва ҳисобот бериладиган солиқ даври мобайнида ўзгармай қолади».

Бундан келиб чиқадики, имтиёз суммаси 2014 йил ярми, 9 ойи ва бутун йил учун ҳисоботда ҳам I чорак даражасида қайд этилади. Яъни ушбу йилнинг 31 мартидаги банкнинг баланс маълумотларидан келиб чиқиб ҳисобланган муддатли омонатларнинг кўпайишига имтиёзни бутун солиқ даври мобайнида ҳисобга олиш мумкин. Бироқ бунда шуни унутмаслик керакки, имтиёз қўлланган фойда суммаси 2014 йил I чораги якунлари бўйича кўрсатилган солиқ солинадиган фойдадан кўп бўлиши мумкин эмас.

Вазиятни шартли мисолда кўриб чиқамиз.

2014 йил I чораги якунлари бўйича банкнинг баланс маълумотлари асосида Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи ва ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи ҳисоб-китобига 8-иловани бирма-бир тўлдирамиз. Ижобий якуний натижа олинган тақдирда унинг қийматидан имтиёз сифатида фойдаланилади ва, тегишинча, Ҳисоб-китобга 6-илова «Солиқ солинадиган фойдани камайтириш»га кўчирилади.

Ҳисоб-китобга

8-ИЛОВА

2014 ЙИЛ I ЧОРАГИ УЧУН ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ОМОНАТЛАРИ (МУДДАТЛИ ОМОНАТЛАРИ, ПЛАСТИК КАРТОЧКАЛАР БЎЙИЧА ОМОНАТЛАРИ ҲАМДА ЖОЙЛАШТИРИЛГАН ЖАМҒАРМА СЕРТИФИКАТЛАРИ) ҲАЖМЛАРИНИНГ КЎПАЙГАН СУММАСИГА БАНКЛАРНИНГ СОЛИҚ СОЛИНАДИГАН ФОЙДАСИНИ КАМАЙТИРИШ ҲИСОБ-КИТОБИ

Ҳисоб-китобга

6-ИЛОВА    

2014 ЙИЛ I ЧОРАГИ УЧУН СОЛИҚ СОЛИНАДИГАН ФОЙДАНИ КАМАЙТИРИШ

2014 ЙИЛ ЯРМИ УЧУН ЮРИДИК ШАХСЛАРДАН ОЛИНАДИГАН ФОЙДА СОЛИҒИ ВА ОБОДОНЛАШТИРИШ ВА ИЖТИМОИЙ ИНФРАТУЗИЛМАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ СОЛИҒИ ҲИСОБ-КИТОБИ

      (сўм)

Юқорида 2014 йил I чораги учун имтиёз ҳисоб-китобида кўрсатилганидек, у 257 730 581 сўмни ташкил қилди, банкнинг солиқ солинадиган фойдаси эса ўша даврда – 139 348 526 сўм. Солиқ солинадиган фойданинг камайиши – 139 348 526 сўм 2014 йил охиригача қайд этилади.

Айтилганларга якун ясарканмиз, муддатли омонатларнинг кўпайишига имтиёз, шубҳасиз, Ўзбекистон банк тизимини мустаҳкамлашда ижобий роль ўйнаганлигини таъкидлаб ўтишни хоҳлардик. Ундан фойдаланиш тижорат банкларининг солиқ юкини камайтириш имконини берди. Бироқ ҳозирги воқелик янги устуворликлар ва урғуларни қўймоқда. Жамият ва давлат ривожланишини доимий тараққиётсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Унинг натижасида, хусусан, жамиятимиз ҳаётий фаолиятининг барча соҳалари учун қулай шарт-шароитлар яратилади, айни улар имтиёз бекор қилинишини муносиб қабул қилиш имконини берди. Алалхусус, ундан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлигини анчадан бери кўп мутахассислар шубҳа остига қўяётган эдилар.

*Мақола қисқартириб чоп этиляпти. У тўлалигича norma.uz сайтида жойлаштирилган.

¹МВ ва ДСҚ томонидан тасдиқланган, 18.03.1999 йилда 677-сон билан рўйхатдан ўтказилган. 26.06.2005 йилда ўз кучини йўқотган.

²МВ ва ДСҚнинг АВ томонидан 22.03.2013 йилда 2439-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарорига 1-илова. 

Комила КАРИМОВА,

«RASTAX GROUP» МЧЖнинг банк иши бўйича мутахассиси.