Илгари бизга хориждан нима нарса келтиришса, ҳаммаси сифатлилиги билан ажралиб турарди. Катта ёшдагилар яхши эслашади – Хитойнинг халқ истеъмоли товарлари одамларга ўн йиллар давомида хизмат қилган, ранг-рўйини йўқотмаган. Шунинг учун одамларга «импортний» десанг, орқа-олдига қараб ўтирмай харид қилаверган.
Бугунги кунда эса, таассуфки, олиб келинаётган товарларни доим ҳам сифатли деб бўлмайди. Бу фақатгина кенг истеъмол товарлари бўлмиш кийим-кечак ва пойабзалга тегишли гап эмас. Олиб келинаётганлар орасида сифатсиз техника ҳам бор.
Бизнинг экспертларга, хусусан товаршуносларга турли товарларни уларнинг сертификатга мувофиқлигини тадқиқ қилишга тўғри келган. Баъзида биз – трассологлар мамлакатга олиб кирилаётганда бузилганлигини ёки аввал-бошдан эски-туски хом ашёдан тайёрланганлигини аниқлаймиз.
Бир сафар биз товаршунослар билан бирга хориждан келтирилган ўнлаб махсус автобусларни экспертизадан ўтказдик. Бу одатдаги автобуслар бўлиб, салонлари махсус ускуналар билан жиҳозланган эди. Ҳужжатларда ёзилишича, булар мутлақо янги автобуслар бўлиб, мамлакатимизда улар тайёрланган заҳотиёқ жўнатилган эди. Бироқ уларни олган корхоналар мутахассисларида автобусларнинг янгилиги хусусида шубҳалар мавжуд эди.
Шундан сўнг бизга трассологик ва товаршунослик экспертизасини ўтказишни топширишган эди, биз хорижнинг ушбу техникаси келтирилган мамлакатимиз шаҳарларидан бирига бордик. Ҳаво иссиқ бўлиб, автобусларнинг деярли барчаси очиқ майдонда турарди. Биз эса автобусларнинг ҳар бирини пухта кўздан кечиришимиз, баъзи нарсаларни лупа ёрдамида тадқиқ қилишимиз, бирга автобусларнинг умумий кўринишини ва баъзи қисмларини фотосуратга олишимиз лозим эди, бу билан олдимизга қўйилган масалаларни ҳал этиш учун зарур белгиларни аниқлаш талаб этилар эди. Шу билан бирга лаборатория тадқиқотини ўтказиш учун ҳар бир автобусдан, қолаверса, унинг бир эмас, бир неча участкасидаги бўёқлар қириндисини олиш зарур эди.
Бу юмушни жазирамада нақ 2 кун бажардик, лекин ишимиз бесамар бўлмади. Барча махсус автобусларда бир қатор нуқсонлар аниқланди. Тўғри, бўёқлардаги тирналиш ва баъзи жойлардаги букланишларни транспортга юклаш жараёнидаги эҳтиётсизлик оқибати дейиш мумкин эди. Бироқ буларнинг барчаси иккинчи даражали нуқсонлар.
Энг асосийси шуки, барча автобусларда эски ва кейинчалик бўялган деталлардан бутланганликни аломати бор эди. Уларнинг баъзиларида аввал эксплуатация қилинганликнинг аниқ нуқсонлари – ички қисм ва бурчакларнинг эзилиб букилиши, қўпол сувоқ ва тирналган бўёқлар ҳамда бўёқ ва металлнинг қирилганлиги билиниб турарди.
Ташқи кўздан кечирилгандаёқ деталлар уланмаларидаги лок-бўёқлар бир текис эмаслиги, бўёқлар оқиб тушганлиги, зангли қатламлар борлиги аниқланди. Махсус автобусларнинг ён тарафларига трафарет ёрдамида туширилган махсус ёзувлар турли рангларга эга эди. Кейинчалик ўтказилган лаборатория текширувида уларнинг деталлари турли рангдаги бир хил бўлмаган бир қанча қопламлар билан қопланганлигини кўрсатди. Ҳатто юқоридаги оқ рангли қопламда ҳам ўзгача тус сезилиб турарди. Баъзи деталлар стандарт лок-бўёқ қопламига эга бўлса, бош-қалари турли рангдаги ностандарт қалин қопламларга эга эди.
Албатта, бунинг ҳаммаси чегарадан етказиб берилган махсус автобуслар турли деталлардан, хусусан илгари эксплуатация қилинган деталлардан тайёрланганлигидан далолат берар эди. Бу уларни янги деб ҳисоблаб бўлмаслигини англатарди. Бундан ташқари, деталлар етарлича мустаҳкам тортилмаган эди. Ҳатто эшиклари пухта ёпилмас эди. Ваҳоланки, бу махсус автобуслардан Ўрта Осиёнинг йўлларида фойдаланиш кўзланган эди.
Буни қарангки, шундай импорт ҳам бўлар экан. Демак, буюртмачилар пул тўлаб олар экан, келаётган товарнинг янгилигини яхшилаб текширганлари маъқул экан.
Ольга МАРШАНСКАЯ,
Адлия вазирлиги ҳузуридаги Республика суд экспертизаси марказининг давлат суд эксперти.
