Ходим дам олиш кунида ишга жалб этилган бўлса, отгул олишга ҳақлими? Тўлиқ иш куни ишланмасдан, жами 3 соат ишланганда отгул давомийлиги қандай бўлади?
Ходим дам олиш кунида жами 1 соат ишлаган бўлса-да, бутун иш кунига отгул олишга ҳақлидир. Мазкур вазиятда отгулни расмийлаштиришнинг ўзига хос жиҳатларини «Norma» компаниясининг меҳнат ҳуқуқи бўйича эксперти Ленара Хикматова тушунтириб берди.
Дам олиш кунларидаги ишларга айрим ходимларни ва фақат зарурат бўлгандагина, жамоа шартномасида белгиланган асослар ва тартиб бўйича жалб этиш мумкин. Жамоа шартномаси тузилмаган бўлса, ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан ишга жалб этиш тартиб-таомиллари белгиланади. Дам олиш кунида ишлаганлик учун компенсация тўланиши лозим (МК 130-м. 1, 3-қ., 157-м.).
Икки баравар ставка ёки отгул
МКнинг 157-моддасига мувофиқ дам олиш кунларидаги ишлар учун камида икки ҳисса миқдорида ҳақ тўланади. Тўланадиган ҳақнинг аниқ миқдори жамоа шартномасида ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб белгиланади. Яъни локал тартибда дам олиш кунидаги ишлар учун икки ҳиссадан ҳам ошиқроқ миқдорда тўлов назарда тутилиши мумкин. Шу билан бир вақтда ходим икки ҳисса тўлов ўрнига қўшимча дам олиш куни (отгул) берилишини сўрашга ҳақлидир. Мазкур ҳолатда дам олиш кунидаги ишларга бир ҳисса миқдорида ҳақ тўланади.
Отгул – иш вақтидан ташқари вақтда ишлаганлик ёки навбатчилик учун ходимга тақдим этиладиган дам олиш вақти.
Шу тариқа, ходимда дам олиш кунидаги меҳнатини компенсациялашнинг 2 варианти мавжуд: ёки унга бир ҳисса миқдорда ҳақ тўланади ва қўшимча дам олиш куни берилади ёхуд отгул берилмасдан икки ҳисса ҳақ тўланади.
Бир соатлик ишга бир кунлик отгул
Ходим дам олиш кунидаги ишлар учун бир ҳисса тўловдан ташқари қўшимча дам олиш кунини танлаган тақдирда, дам олиш кунидаги иш қанча вақт – бир кун ёки фақат 1 соат давом этганлигига қарамай, унга бир кун отгул берилиши лозим. Бундай хулоса МКнинг 157-моддаси 2-қисми мазмунидан келиб чиқади. Ушбу моддада иш вақтидан ташқари вақтда ишланган ҳолатлардаги сингари «дам олиш кунида ишланган соатларга мутаносиб миқдордаги дам олиш соатлари» ҳақида эмас, балки «дам олиш куни» тўғрисида айтилган.
Яъни дам олиш давомийлиги ва дам олиш кунидаги ишлар давомийлиги ўртасида боғлиқлик мавжуд эмас. Ҳар қандай ишланган вақт учун ходимга дам олиш учун тўлиқ кун берилади.
Қачон отгул олиш мумкин
Меҳнат кодексида отгул бериш муддатлари бўйича чеклов нормалари белгиланмаган. Шу боис ходим иш берувчи билан келишган ҳолда, исталган вақтда қўшимча дам олиш кунини олиши мумкин.
Масалан, ходим дам олиш куни ишлаган ойда ёки ундан кейинги ойларда отгул олиши мумкин. Бироқ яна бир муҳим жиҳати бор. Ходим дам олиш куни ишга чиққан ойда отгул олиш учун ариза ёзиши лозим, сабаби ариза тегишли тўловни ҳисоб-китоб қилиш учун асос ҳисобланади. Ариза бўлмаганда, бухгалтерия жорий ой учун дам олиш кунидаги ишлар учун икки ҳисса миқдорда ҳақ ҳисоблаши керак.
Отгул олиш учун ариза ходимга отгул олиш ҳуқуқи берилган ойда ёзилган бўлиши лозим.
Шунингдек отгулни йиллик таътил ёки ҳафталик дам олиш кунларига қўшиш тақиқланмаган. Ягона чеклов: қўшимча дам олиш тақдим этилиши ишлаб чиқаришга зарар етказмаслиги лозим, шу боис отгулдан фойдаланишнинг аниқ санаси ҳақидаги масала иш берувчи билан келишган ҳолда ҳал этилиши керак.
Ходим иш берувчи билан келишмаган ҳолда дам олиш вақтини мустақил танлаб ишга чиқмаган бўлса, бу раҳбарият томонидан ишга чиқилмаган ҳолат деб баҳоланади ва ишдан бўшатишгача бўлган интизомий жазо қўлланилиши мумкин (МК 181-м.).
Отгул қандай расмийлаштирилади
Амалдаги меҳнатга оид қонун ҳужжатларида ходим дам олиш кунидаги ишлар учун компенсация сифатида отгул олиш истагини маъмуриятга қандай шаклда (оғзаки ёки ёзма) билдириши лозимлиги белгиланмаган. Бироқ келгусида низоли вазиятлар келиб чиқишининг олдини олиш учун ходимдан ёзма ариза (buxgalter.uz сайтидаги намунага қаранг) олиш мақсадга мувофиқ. У ҳар қандай ҳолатда ҳам тасдиқловчи ҳамда ходимнинг қўшимча дам олиш куни олиш истагини ифодаловчи ҳужжат ҳисобланади.
Ариза ташкилот раҳбари ёки ушбу масалани ҳал этиш ваколатига эга бўлган масъул шахс номига эркин шаклда ёзилади. Шунингдек аризада ходим ишдан озод этилиши учун асос ва отгул олиниши истаги билдирилган аниқ сана кўрсатилади.
Компаниянинг корпоратив сиёсати талаб этадиган бўлса, отгул олиш учун ариза ходимнинг бевосита бошлиғи билан ҳам келишилади.
Аризага асосан отгул тақдим этиш ҳақида буйруқ (buxgalter.uz сайтидаги намунага қаранг) чиқарилади. Унда отгул берилиши учун асос кўрсатилади, мавжуд тасдиқловчи ҳужжатларга ҳавола келтирилади, қўшимча дам олиш санаси ва давомийлиги белгиланади. Буйруқ раҳбар ёки бошқа ваколатли шахс томонидан имзоланди. Ходим, кадрлар ишини юритадиган ҳамда ишга келиш-кетиш ҳисобини юритишга масъул бўлган мутахассис, шунингдек бухгалтер буйруқ билан таништирилади.
