Мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш сиёсати изчил равишда амалга оширилиб, уларнинг самарали фаолият юритишлари учун энг қулай шарт-шароитлар яратиб келинмоқда. Жумладан, тадбиркорлик фаолиятини йўлга қўйишда кўмаклашиш, олис ва ишчи кучи ортиқча бўлган ҳудудларда бизнесни ривожлантириш, экспортга йўналтирилган ва импорт ўрнини босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқаришни рағбатлантиришда мунтазам равишда божхона имтиёзлари ва преференциялари бериб келинмоқда.
2012 йил давомида Маҳаллийлаштириш дастури, шунингдек Президентимиз ва Ҳукуматимиз томонидан қабул қилинган республика иқтисодиётини ислоҳ қилиш, маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш, халқ хўжалигининг етакчи соҳаларини ривожлантириш ва модернизация қилиш борасидаги бир қатор фармон ва қарорлар тадбиркорлик субъектларига берилаётган божхона имтиёзларининг 2011 йилга нисбатан 30%га ошишига олиб келди.
Президентнинг 25.12.2012 йилдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2013 йилги асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги ПҚ-1887-сон қарорининг 6-банди ҳамда 29.01.2013 йилдаги «Мамлакатимизда ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг рақобатдошлилигини янада ошириш ва товарларни республикага ноқонуний олиб киришга қарши курашни кучайтириш тўғрисида»ги ПҚ-1913-сон қарорининг 4-банди билан 2013 йилнинг 1 апрелидан бошлаб Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудига бож тўловлари бўйича имтиёзлар қўлланган ҳолда олиб кириладиган товарларнинг божхона қийматини тасдиқлаш учун тадбиркорлик субъектлари – импортёрлар томонидан экспорт юк божхона декларациясини мажбурий тақдим этиш тартиби жорий этилди. Шу мақсадда Тадбиркорлик субъект-
лари – импортёрлар томонидан Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудига бож тўловлари бўйича имтиёзлар қўлланган ҳолда олиб кириладиган товарларнинг божхона қийматини тасдиқлаш тартиби тўғрисида низом (ВМнинг 22.05.2013 йилдаги 139-сон қарори билан тасдиқланган) қабул қилинди.
Мазкур Низом қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар олиб кирилаётган товарларнинг фақат тасдиқланган қийматигагина берилишини назарда тутади. Унда белгиланган тартибларга мувофиқ, агар экспорт божхона юк декларациясида товарнинг қиймати кўрсатилмаган бўлса ёки экспорт/реэкспорт қилувчи мамлакатнинг қонун ҳужжатларида товарни олиб чиқишда божхона декларациясини расмийлаштириш назарда тутилмаган бўлса, у ҳолда экспорт божхона юк декларацияси ўрнига товарни олиб чиқишда экспорт/реэкспорт қилувчи мамлакатда расмийлаштирилган ҳамда экспортёр ва импортёрнинг номи, Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудига олиб кирилаётган товарнинг қиймати, вазни ва миқдори тўғрисидаги маълумотлардан иборат бўлган ўрнини босувчи бошқа ҳужжат тақдим этилиши мумкин.
Таъкидлаш жоизки, Низом шартлари инсонпарварлик ёрдами, техникавий кўмак сифатида ва грантлар ҳисобига олиб кирилаётган товарларга, шунингдек олиб кирилаётган Ўзбекистон Республикасининг миллий валютасига, хорижий валютага ва қимматбаҳо қоғозларга татбиқ этилмайди.
Импортёр божхона тўловлари бўйича имтиёзларни қўллаган ҳолда, олиб кирилаётган товарларнинг божхона қийматини тасдиқлаш учун Ўзбекистон Республикасининг давлат божхона хизмати органларига «эркин муомала учун чиқариш» режимига божхона расмийлаштируви пайтида экспорт божхона юк декларациясини ёки унинг ўрнини босувчи бошқа ҳужжатни ва Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудигача қилинган харажатларни (қиймат ва тўловларни) тасдиқловчи бошқа ҳужжатларни тақдим этади.
Импортёрлар экспорт божхона юк декларациясини асл нусхаси ёки экспорт/реэкспорт қилувчи мамлакатнинг божхона органлари ёки импортёр томонидан тасдиқланган нусхаси тарзида ёки қоғозга босилган ва экспорт/реэкспорт қилувчи мамлакатнинг божхона органи ёки импортёр томонидан тасдиқланган электрон божхона юк декларацияси тарзида тақдим этишлари мумкин.
Экспорт божхона юк декларацияси ёки унинг ўрнини босувчи ҳужжат Ўзбекистон Республикасининг давлат божхона хизмати органларига рус ёки инглиз тилларида тақдим этилади. Бошқа тилда тўлдирилган экспорт божхона юк декларацияси ёки унинг ўрнини босувчи ҳужжат Ўзбекистон Республикасининг давлат божхона хизмати органларига импортёр томонидан тасдиқланган ўзбек, рус ёки инглиз тилидаги таржимаси билан бирга тақдим этилиши керак.
Экспорт божхона юк декларацияси ёки унинг ўрнини босувчи бошқа ҳужжат тақдим этилмаган тақдирда, божхона тўловлари бўйича имтиёзлар берилмайди. Шунингдек, божхона тўловлари бўйича имтиёзлар олиб кирилаётган товарнинг тасдиқланмаган қийматига божхона тўловлари ҳисоблаб чиқилади.
Таъкидлаш жоизки, божхона тўловларини ҳисоблаб чиқиш тартиби юридик шахслар томонидан халқаро ва хорижий ҳукумат молия ташкилотлари томонидан берилган қарз (кредит) маблағлари ҳисобига олиб кирилаётган товарларга, Ўзбекистон Республикаси томонидан тузилган шартномалар (битимлар) доирасида олиб кирилаётган товарларга, қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлигида экспертизадан ўтган импорт контрактлари бўйича олиб кирилаётган товарларга, Хом ашё, материаллар, бутловчи буюмлар ва асбоб-ускуналар харид қилиш бўйича тендер савдолари ўтказиш тўғрисидаги низомнинг (ВМнинг 21.11.2000 йилдаги 456-сон қарори билан тасдиқланган) 9-бандига мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тегишли комплекслари билан келишилган ҳолда ташкил этилган идоралараро тендер комиссиялари қарорлари асосида тузилган контрактларга биноан олиб кирилаётган товарларга, суюқ улгеводородларни етказиб бериш юзасидан импорт контрактлар бўйича олиб кирилаётган товарларга татбиқ этилмайди.
Олиб кирилаётган товарнинг тасдиқланган ва тасдиқланмаган қийматини, тўланиши керак бўлган божхона тўловларини ва божхона тўловлари бўйича имтиёзларнинг ҳисоб-китоби ушбу Низом билан тадиқланган шакл бўйича божхона юк декларациясига илова қилинади ҳамда божхона расмийлаштируви бўйича мутахассиснинг имзоси ва декларант муҳри билан тасдиқланади.
Агар «эркин муомала учун чиқариш» режимига божхона расмийлаштируви пайтида талаб этилган ҳужжатлар тақдим этилмаса ва товарлар бўйича божхона тўловлари тўланган бўлса, импортёр зарур ҳужжатларни товар божхонада расмийлаштирилган кундан бошлаб 1 йил мобайнида тақдим этиши мумкин.
Натижада божхона тўловлари қайта ҳисоблаб чиқарилади ва ортиқча тўланган божхона тўловлари қайтарилади ёхуд белгиланган тартибда импортёр талабига кўра келгусидаги божхона тўловлари ҳисобига ўтказилади.
Импортёрлар Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларига мувофиқ олиб кирилган товарларни божхонада расмийлаштиришда тақдим этилган маълумотлар ва ҳужжатларнинг ишончлилиги учун жавобгар ҳисобланади.
Божхона тўловлари бўйича имтиёзларнинг тўғри қўлланганлигини назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари томонидан амалга оширилади.
Жавоҳир МУСАЕВ,
Божхона тарифларини тартибга солиш
ва тўловлар ҳисобини
юритиш бош бошқармаси бош инспектори.
