2025 йил 19 майдан бошлаб Ўзбекистонда ташқи савдонинг E-Contract ахборот тизими расман тўлиқ форматда ишлай бошлади. Энди бу – Ўзбекистонда ТИФ-шартномаларини рўйхатга олиш ва назорат қилиш учун ягона рақамли восита.
E-Contract тизимига барча хизмат кўрсатувчи банклар, солиқ ва божхона органлари уланган. Унинг ишга туширилиши билан бошқа тизимлар орқали («ТИФ-Шартнома», ААТ «Шартнома», EXIM портали) маълумотлар узатиш имкониятсиз бўлди. Шунга кўра, савол туғилади – бухгалтер Е-Contract орқали ТИФни қандай юритиши керак?
E-Contract (ТСОЯЭАТ) тизимига экспорт-импорт маълумотларини киритиш тўғрисидаги қонунчилик талаблари
Ташқи савдо операциялари мониторинги тартибини белгилайдиган асосий норматив-ҳуқуқий ҳужжат – 14.05.2020 йилдаги 283-сон ВМҚ. У E-Contract тизимида шартномаларни рўйхатга олиш мажбурияти кимларга юкланганини ва бу қоидадан истисноларни белгилайди.
Ташқи иқтисодий фаолият иштирокчилари ТИФ-битимлар бўйича маълумотларни киритишга мажбур. Агар юридик шахс хорижий ижтимоий тармоқлар ва интернет-ресурсларда реклама учун тўласа, тўловлар ҳақидаги маълумотларни ҳам тизимда акс эттириш керак.
Ташқи иқтисодий шартномани рўйхатга олиш керак бўлмаган ҳолатлар:
• агар хизматларни белгиланган тартибда давлат органларида рўйхатдан ўтган ўзини ўзи банд қилувчи шахс кўрсатса (экспорт) ёки олса (импорт);
• агар экспортга реализация электрон савдо платформалари орқали амалга ошириладиган бўлса ва товар қиймати 5 000 АҚШ долларидан ошмаса, почта хизматлари кўрсатиш қоидаларига риоя этилиши шарт. Бунда электрон савдо платформалари Солиқ ва Божхона қўмиталари тизимлари билан интеграциялашган бўлиши керак.
E-Contract тизимида ТИФ-шартномаларини қайси муддатларда ҳисобга қўйиш керак
E-Contract тизимига маълумотларни қуйидаги муддатларда киритиш керак:
• ташқи савдо шартномалари ва инвойслар бўйича – ташқи савдо операцияларини бошлашдан олдин. Тизим томонидан ШИР (ТИФ-шартномасининг идентификация рақами) берилмаган шартнома ёки инвойс ўзбек томони учун ижрога яроқсиз: банк тўловларни амалга оширишни, божхона эса БЮДни қабул қилмайди;
• биржада (кўргазмада) тузилган шартномалар бўйича – уларни тузгандан кейин бир иш куни ичида;
• бажарилган ишлар, кўрсатилган хизматлар ҳақидаги далолатномалар бўйича – далолатнома тузилган ойдан кейинги ойнинг 20-санасидан кечиктирмай;
• шартнома шартларини ўзгартириш бўйича қўшимча келишувлар бўйича – шартномалар билан бир хил тартибда.
ТСОЯЭАТ тизимида нотўғри маълумотларни кўрсатиш, маълумотларни киритиш муддатларига риоя қилмаслик экспорт-импорт операцияларини амалга ошириш белгиланган тартибини бузиш деб баҳоланади. Бу бузиш қуйидаги миқдордаги жаримани келтиради:
• МЖТК 171-моддасининг 3-қисми бўйича БҲМнинг 8-12 бараваригача;
• бир йил ичида такрорий бузилганда МЖТК 171-моддасининг 4-қисми бўйича БҲМнинг 15 бараваригача.
Бу бузиш учун жарималар фақат суд тартибида қўлланилиши мумкин, биринчи марта содир этган ва ихтиёрий равишда бузилишни бартараф этган солиқ тўловчилар жавобгарликдан озод қилиниши мумкин.
E-Contract тизими ҳақида бухгалтер билиши керак бўлган муҳим жиҳатлар
E-Contract тизимидан фойдаланиш – бепул. У ўзбек, рус ва инглиз тилларида мавжуд. Илгари ТСОЯЭАТ тизимига киритилган рўйхатга олинган шартномалар ҳақидаги маълумотлар E-Contract тизимида бор – иккиланиш бўлмаслиги учун такрор киритишга ҳожат йўқ.
2025 йил 19 майдан бошлаб шартномалар турлари 22 тадан 6 тага қисқартирилди. 04, 05, 06, 07, 08, 10, 11, 12, 13, 16, 17, 20, 21 ва 22 турдаги шартномалар 01 (экспорт) ва 02 (импорт) турларига қайта рўйхатга олинади.
Шартнома турини автоматик қайта рўйхатга олишни ишга тушириш учун «Ўзгартиришлар киритиш» тугмасини, сўнгра «Шартномаларни қайта рўйхатга олиш»ни босинг. Шундан кейин шартномалар янгиланади, уларга янги ШИР берилади.
Тизимда янги шартнома шакллантиришда шартнома турини эҳтиёт билан танланг. Бу майдон шартномага ўзгартиришлар киритиш режимида тузатилмайди. Сиз фақат шартнома бўйича ҳеч қандай операциялар бўлмаган ҳолдагина ёзувни ўчириб, тўғри шартнома тури билан янгисини яратишингиз мумкин.
Тизимда мантиқий назорат амалга оширилган. Масалан, шартнома суммаси спецификация суммасидан кичик бўлиши мумкин эмас.
«Ҳисоботлар» бўлими орқали кредиторлик ва муддати ўтган дебиторлик қарзлари, шунингдек амалдаги шартномаларни ижро этиш ҳақида маълумот олиш мумкин.
Фақат ҳанузгача ҳеч бир операция ўтказилмаган шартномаларни ўчириш мумкин: маблағ ҳаракати бўлмаган, БЮД расмийлаштирилмаган, далолатномалар киритилмаган. Акс ҳолда бундай ҳужжатни ўчириш мумкин эмас.
Шартномага ўзгартиришлар ҳақидаги қўшимча келишув қўшиш майдонларга автоматик тузатишлар киритмайди. Ўзгартиришларни аввал қўлда шартноманинг тегишли майдонларига киритиш, сўнгра қўшимча келишув маълумотларини кўрсатиш керак.
E-Contract тизимида қандай ишлаш керак
E-Contract тизимига қандай кириш керак
1. Ҳавола бўйича ўтинг: https://contract.customs.uz/.
2. Кириш усулини танланг:
• ЭРИ ишлатган ҳолда;
• USB-токендаги ЭРИни ишлатган ҳолда.
ЭРИ орқали кириш учун E-Imzo модулини ўрнатиш керак. Уни ҳавола бўйича юклаш мумкин: https://e-imzo.soliq.uz/download/.
«Сertificate is no valid» хатолиги сиз кирмоқчи бўлган ЭРИнинг амал муддати тугагани англатади.
Сайтнинг асосий саҳифасида сиз асосий бўлимларни кўрасиз:
• Шартномалар рўйхати;
• Янги;
• Рўйхатга олинганлар;
• Ҳисоботлар;
• Хизматлар;
• Менинг маълумотим;
• Таснифлагичлар.
Интерфейс тушунарли. «Менинг маълумотим» бўлимида компания ҳақидаги маълумотлар автоматик тўлдириш учун сақланади.
«Янги» бўлимига шакллантириш бошланган, лекин ҳанузгача ШИР олиш учун юборилмаган шартномалар («қораламалар») тушади. «Рўйхатга олинганлар» бўлимида ШИР олган шартномалар акс этади.
Тизимга шартнома маълумотларини қандай киритиш керак
Чапдаги вертикал менюда «Янги» бўлимига ўтинг. «Янги шартнома яратиш» тугмасини босинг. Кейин маълумотларни уч босқичда тўлдиринг: умумий маълумотлар, спецификация, рўйхатга олиш.
Юлдузча билан белгиланган барча майдонлар мажбурий тўлдирилади. Иштирокчиларнинг СТИР ва банк реквизитлари тўғри кўрсатилишига алоҳида эътибор беринг.
Агар компания номи хорижий тилда махсус белгилар билан кўрсатилган бўлса (масалан: турк тилида Paşabahçe), уни инглиз алифбоси ҳарфлари билан киритиш керак (Pasabahce).
«Шартнома қиймати» майдонларида товар (хизмат)нинг умумий қиймати ва ҳисоб-китоблар амалга ошириладиган валюта кўрсатилади. Шартномада ҳисоб-китоблар учун бир неча валюта назарда тутилиши мумкин. Буни акс эттириш учун ишлаб чиқувчилар шартнома суммасини бошқа валютада кўрсатиш учун майдонлар қўшиш имкониятини назарда тутдилар. Ҳозирча тизимда ҳисоб-китоблар учун фақат иккита валюта қўшиш мумкин, ишлаб чиқувчилар бу сонни кўпайтиришга ваъда берадилар.
Бухгалтерларнинг тез-тез берадиган саволи: нега шартнома шакллантиришда «Умумий маълумотлар» босқичидан кейинги «Тўлов ва етказиб бериш шартлари» босқичига ўтиб бўлмайди? «Резидент-шартнома эгаси» ойнасида телефон рақамлари майдонини тўлдирдингизми, текширинг. Кейинги босқичга ўтиш учун барча майдонларни тўлдириш керак.
Спецификацияни тўлдиришга ўтганингизда, «Тарифсиз чоралар» ички саҳифасида товар учун рухсат характеридаги ҳужжатлар талаб этиладими, уни олиб кириш, чиқаришда тақиқлар ёки чеклашлар борми, билишингиз мумкин. Тизим тарифсиз чоралар мавжудлигини автоматик текширади.
Шартноманинг ШИРини олиш учун учинчи охирги босқичда «Юбориш» тугмасини босинг. Маълумотлар тўғрилиги учун жавобгарлик ҳақида огоҳлантириш ойнаси чиқади. «Ҳа» тугмасини босганда тизим шартномага ШИР беради. «Йўқ» тугмасини босганда шартнома маълумотлари «янги» мақомида қолади ва ҳуқуқий кучга эга бўлмайди.
Рўйхатга олингандан кейин шартномани таҳрирлаш мумкинми? Тизим шартнома турини ўзгартиришдан ташқари тузатишларни киритишга имкон беради. Шартнома Е-Contract тизимида рўйхатга олинганми-йўқми, «Рўйхатга олинганлар» бўлимида текшириш мумкин.
Шартномага ўзгартиришларни қандай киритиш керак
«Ўзгартиришлар киритиш» режимини танлаганда ТИФ-шартномасининг барча бўлимлари таҳрирлаш учун очилади, «Шартнома тури» майдонидан ташқари. Бу режимда ишлаш янги шартнома яратиш каби амалга оширилади – ҳар қандай маълумотни ўзгартириш ва янги маълумот қўшиш мумкин.
Учинчи босқич «Киритилган ўзгартиришлар»да барча қилинган тузатишлар билан жадвал пайдо бўлади. Унда ҳар бир ўзгартиришнинг рақами, ўзгартирилган бўлимнинг номи, ўзгартириш ҳолати ва улар билан ишлаш учун тугмалар кўрсатилган.
«Ўзгартиришларни кўриш» тугмаси исталган бўлимда эски ва нима ўзгартирилганини аниқ кўриш учун янги маълумотларни солиштириш имконини беради. Агар қандайдир ўзгартиришни бекор қилиш керак бўлса, «Ўзгартиришларни бекор қилиш»ни босиш мумкин – тизим бу амални тасдиқлашни сўрайди. «Белгилаш» тугмаси бир вақтда бир неча ўзгартиришни танлаш ва уларни бир вақтда бекор қилиш имкониятини беради.
Барча киритилган ўзгартиришлар асл шартномада акс этиши учун «Юбориш» тугмасини босиш керак. Тизим ўзгартиришларни киритиш усулини танлашни таклиф қилади. Агар «Қўшимча келишув бўйича»ни танласангиз, қўшимча келишувнинг рақами, санаси ва изоҳини киритиш керак бўлган ойна очилади, сўнгра «Қўшиш»ни босинг. Агар «Тузатиш сифатида»ни танласангиз, ўзгартиришлар қўшимча ҳужжатларсиз дарҳол юборилади.
Агар ўзгартиришлар божхона органлари ёки банкнинг тасдиғини талаб қилса, шартнома «Блокланган» мақомига ўтади ва ўзгартиришлар тасдиқланмагунча кўрсатилмайди.
Барча юборилган ўзгартиришларни «Қўшимча келишувлар/ўзгартиришлар» бўлимида «Аслини кўриш» режимининг учинчи босқичида кўриш мумкин.
Ташқи савдо талаби бўйича талаб ҳуқуқларини бошқа шахсга ўтказиш тизимда алоҳида функция билан расмийлаштирилади.
Шартномани қандай якунлаш керак
Е-Contract тизимида шартномани фақат қарзлар (кредиторлик, дебиторлик) йўқлигида ва у бўйича барча операциялар якунланганда ёпиш мумкин. Фақат шу ҳолатда «Шартномани якунлаш» тугмаси фаол бўлади.
«Рўйхатга олинганлар» бўлимига ўтинг. Керакли шартномани танланг ва «Ҳаракатлар» ички саҳифаси орқали «Шартномани якунлаш» тугмасини босинг.
Хатолик билан якунланган шартномани тиклаш мумкинми? Ҳа, мумкин. Бунинг учун панелнинг ўнг қисмидаги «Ҳаракатлар»ни босинг, кейин «Шартномани амалдаги ҳолатга тиклаш»ни босинг.
Саволлар туғилса, нима қилиш керак
Сиз:
• Божхона қўмитасининг масъул ходимларидан Телеграм-гуруҳида савол бериш мумкин: рус тилида; ўзбек тилида; банк бўйича;
• телефон орқали мурожаат қилиш мумкин: (+998) 55 502-76-00 (ички рақамлар: 78-02, 78-03, 78-04, 78-05, 78-06, 78-07, 78-09);
• Zoom орқали ўтказиладиган тренингларда иштирок этиш мумкин. Учрашувлар эълонлари гуруҳда эълон қилинади.
buxgalter.uz.