Масъулияти чекланган жамиятга бирлашиб, унинг иштирокчилари одатда умумий мақсадни кўзлайдилар ва унга эришишга интиладилар. Бироқ вақт ўтиши билан баъзи
муассислар компанияда юз бераётган воқеаларга қизиқишни йўқотишлари мумкин ва унинг фаолиятида иштирок этмай қўядилар. Бунинг акси ҳам бўлиб, улар ўз бизнесларини ташкил этадилар ва компания билан рақобатлашиб, унга қасддан зарар етказадилар. Бундай вазиятда жамиятнинг қолган иштирокчилари нима қила оладилар? Масалани таҳлил қилишга уриниб кўрамиз.
Қонун ҳужжатлари жамиятнинг ноҳалол иштирокчисига таъсир кўрсатишнинг фақат битта, бироқ кучли таъсир қиладиган усулини – уни МЧЖдан чиқаришни назарда тутади. Ушбу таомил хўжалик судига мурожаатни1 назарда тутади ва ўз ичига анчагина кўп миқдордаги шартларни олади.
ИШЁҚМАС ИШТИРОКЧИ – КИМ У?
Сўзни қонун ижодкори таркибдан чиқаришга айнан кимни «муносиб» деб ҳисоблаши масаласидан бошлаймиз. Ўз мажбуриятларини қўпол бузаётган ва (ёхуд) ўз ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан компаниянинг фаолият кўрсатишига имкон бермаётган ёки уни жиддий тарзда қийинлаштираётган иштирокчи ана шундай шахсдир2.
Ушбу мезонни қўллаш учун иштирокчининг хатти-ҳаракатига баҳо бериш лозим. Шу боис қонунчиликда иштирокчиларни таркибдан чиқариш жараёнига хўжалик суди киритилган. Айни судья иштирокчининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) ўз мажбуриятларини қўпол бузишга кириш-кирмаслигини, улар компанияга зарар келтиришини ҳал этиши керак.
Бундан шундай хулоса келиб чиқади: иштирокчини таркибдан чиқариш
жараёнини бошлашдан олдин унинг ҳуқуқбузарликлари, шунингдек бунинг оқибатлари исбот-далилларини тўплаб олиш керак.
Иштирокчининг қандай ҳаракатларини ҳуқуқбузарликлар деб аташ мумкин? Фикримизча, уларга иштирокчининг жамият фаолияти тўғрисидаги сир
тутилган ахборотни ошкор қилишини3 киритиш мумкин. Шунингдек иштирокчини таркибдан чиқариш тўғрисида даъволар беришнинг сабабларидан бири умумий йиғилишларга мунтазам равишда келмаслик бўлиши мумкин. Ушбу ҳолда судга мурожаат қилувчилар таркибдан чиқаришга номзод ўзи келмаган ҳар бир мажлиснинг санаси, вақти ва ўтказиш жойи тўғрисида ўз вақтида ҳамда тегишли тарзда хабардор қилинганлигини исботлашлари керак. Яъни судга умумий йиғилиш баённомалари (уларда МЧЖ учун муҳим бўлган, ҳамжиҳатликда овоз беришни талаб қиладиган масала ҳал қилиниши, бироқ ушбу иштирокчининг йиғилишда бўлмаганлиги туфайли қарор қабул қилинмаганлиги қайд этилган) билан бирга почта квитанциялари тақдим этилиши мумкин. Даъвогарлар иштирокчининг йиғилишга келмаганлиги билан МЧЖ учун муҳим бўлган у ёки бу қарорни қабул қилиб бўлмаслиги ўртасида бевосита алоқа борлигини исбот қилишга тайёр бўлишлари керак. Ва, албатта, суд нима учун йиғилишга келмаганлигини ҳисобга олади.
БИР ЎЗИ КЎПЧИЛИККА ҚАРШИ
Қонунга кўра иштирокчини жамиятдан чиқариш тўғрисида судга жамиятнинг ўзи эмас, балки фақат ушбу МЧЖнинг бошқа иштирокчиларигина мурожаат қила оладилар. Бунда судга мурожаат қилаётган муассисларнинг улуши жамликда камида 10% бўлиши муҳимдир.
Мисол учун, судга МЧЖда 10%лик улушга эга бўлган бир иштирокчи даъво аризаси бера олади. Ёки жамиятдаги улушлари 5%дан, жамликда эса 10%ни ташкил этадиган икки иштирокчи судга мурожаат қилиши мумкин.
Эътибор қилинг, қонунчиликда мажоритар улушга эга бўлган иштирокчини жамиятдан чиқариш талабини эълон қилиш имконияти ҳеч ҳам чекланмайди. Назарий жиҳатдан олганда, 10%лик улушга эга бўлган иштирокчи улуши 90% бўлган иштирокчини таркибдан чиқаришни талаб қилиши мумкин. Бироқ амалиётда бундай даъволарнинг қолдирилиши даргумон. Аслида, бундай вазиятларда мажоритар иштирокчи (яъни улуши 50%дан кўп бўлган иштирокчи) МЧЖ сиёсатини белгилашга ҳақлидир. Шу сабабли унга рози бўлмаган миноритарийлар ўзларининг таркибдан чиқишлари тўғрисида эълон қилишлари, бироқ мажоритар иштирокчини чиқаришни талаб қилмасликлари мумкин.
ДАЪВО АРИЗАСИНИ ТУЗАМИЗ
Энди хўжалик судига иштирокчини жамиятдан чиқариш чоғида бериладиган даъво аризасига батафсилроқ тўхталамиз.
Унда мазкур мурожаат билан боғлиқ ҳолатлар ва ушбу ҳолатлар жамият учун келтирадиган оқибатларни кўрсатиш керак. Бунда улар ўртасидаги сабаб-оқибат алоқаси аниқ акс эттирилиши керак. Ушбу асослар ва оқибатларнинг ҳар бири, табиийки, ҳужжат билан тасдиқланиши лозим. Масалан, иштирокчи умумий йиғилишга келмаган-
да – йиғилишга келган МЧЖ иштирокчиларини рўйхатга олиш журнали, МЧЖ иштирокчилари умумий йиғилишининг баённомаси, почта ҳужжатлари билан мазкур келмаслик МЧЖ учун муҳим бўлган қарорни қабул қилишни йўққа чиқарганлигини тасдиқлаш учун эса қарорларни қабул қилиш таомили баён этилган жамият уставини илова қилиш зарур. Тасдиқловчи барча ҳужжатларнинг нусхаларини эса даъво аризасига илова қилиш лозим.
Ушбу ҳужжатлардан ташқари, даъво аризасига судга мурожаат қилаётган шахс (ёки шахслар) бундай ҳуқуққа эгалигини, яъни устав капиталида камида 10% улушга эгалигини тасдиқлайдиган қоғозларни илова қилиши керак. Ушбу далилни, масалан, МЧЖни таъсис этиш шартномаси билан тасдиқлаш мумкин.
АГАР СУД МАЪҚУЛЛАСА
Суднинг иштирокчини таркибдан чиқариш тўғрисидаги ҳал қилув қарори (аниқро-
ғи – ушбу ҳал қилув қарорининг кучга кириши) жамият бухгалтери учун таркибдан чиқарилган иштирокчига унинг улуши қийматини ҳисоблаш ва тўлаш мабуриятини келтириб чиқаради. Бунда улушнинг ўзи масъулияти чекланган жамиятга ўтади4.
Иштирокчининг МЧЖдан ихтиёрий чиқиши билан боғлиқ ҳолдагидек, улушнинг қиймати суднинг ҳал қилув қарори қонуний кучга кириш санасидан олдинги охирги ҳисобот даври учун бухгалтерия ҳисоботи маълумотлари бўйича белгиланади. Шунингдек қонун ҳужжатларида жамиятдан чиқарилган иштирокчига унинг мол-мулкини натурада, бироқ фақат унинг розилиги билан, бериш имконияти назарда тутилган.
Унутманг, улушнинг жамиятга ўтиши тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилинган кундан бошлаб бир ой мобайнида жамиятнинг таъсис ҳужжатларига ўзгартиришлар рўйхатдан ўтказилиши керак5.
1Хўжалик процессуал кодекси 23-моддаси биринчи қисмининг 4-банди.
2«Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун (6.12.2001 йилдаги 310-II-сон, бундан кейин – МЧЖ тўғрисидаги Қонун) 8-моддасининг иккинчи қисми.
3МЧЖ тўғрисидаги Қонуннинг 9-моддаси.
4МЧЖ тўғрисидаги Қонун 22-моддасининг иккинчи хатбошиси.
5Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишнинг хабардор қилиш тартиби тўғрисида низомнинг (Президентнинг 24.05.2006 йилдаги ПҚ-357-сон қарори билан тасдиқланган) 33-банди.
Елена ЕРМОХИНА,
эксперт-юристимиз.
