Турмушга эрта чиқманг

30.04.2013 йилдаги ЎРҚ-352-сон Қонун билан Ўзбекистоннинг қатор қонун ҳужжатларига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар оила ҳуқуқини такомиллаштиришга йўналтирилган.

Хусусан, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва Жиноят кодекси никоҳ ёши тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик учун жавобгарликни назарда тутадиган моддалар билан тўлдирилди.

Оила кодексига киритилган ўзгар­тишлар билан узрли сабаблар аниқ­лаштирилган, уларга асосан никоҳга киришни хоҳловчиларнинг илтимосига кўра никоҳ давлат рўйхатидан ўтказиладиган жойдаги туман, шаҳар ҳокими никоҳ ёшини кўпи билан бир йилга камайтириши мумкин. Узрли сабаблар бўлиб ҳомиладорлик, бола туғилиши, вояга етмаган шахснинг тўла муомалага лаёқатли деб эълон қилиниши (эмансипация) ҳисобланади.

Мажбурий тузилган никоҳ энди нафақат прокурор ва жабрланувчининг, балки жабр­ланувчининг қонуний вакилларининг ҳам аризасига кўра ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

Вояга етмаган болани ота-онасидан олиш ва уни болалар тарбия муассасасига жойлаштириш тўғрисидаги ҳал қилув қарорини чиқаришда судга ота ва онанинг ҳар биридан мазкур бола фойдасига алиментлар ундириш мажбурияти юкланди. Ушбу пуллар мазкур бола номига очилган банк ҳисобварағида жамланади ва у вояга етганда тўланади.

Ўзгартиришлар фарзандликка олиш таомилларига ҳам тааллуқли бўлди. Уларга мувофиқ фарзандликка олиш болани фарзандликка олишни истаган шахсларнинг (шахснинг) аризасига кўра, васийлик ва ҳомийлик органларининг фарзандликка олишнинг асослилиги ва фарзандликка олинаётган бола манфаатларига тўғри келиши ҳақидаги хулосаси ҳисобга олинган ҳолда суд томонидан амалга оширилади. Илгари фарзандликка олиш васийлик ва ҳомийлик органларининг тавсиясига кўра туман, шаҳар ҳокимининг қарори билан амалга оширилган.

Суд фарзандликка олиш тўғрисидаги ишларни Фуқаролик процессуал кодексида назарда тутилган қоидалар бўйича алоҳида иш юритиш тартибида кўриб чиқади. Ака-ука ва опа-сингилларни турли шахслар томонидан фарзандликка олинишига йўл қўйилмайди, бундан у болаларнинг манфаатларига хизмат қиладиган ҳоллар мустасно.

Фарзандликка олишга ота-онанинг розилиги нотариал тасдиқланган ёки бола яшаб турган муассасанинг раҳбари ёхуд фарзандликка олиш ёки ота-онанинг яшаш жойидаги васийлик ва ҳомийлик органи томонидан тасдиқланган аризада ифодаланиши керак, шунингдек бевосита судда фарзандликка олиш чоғида ифодаланиши мумкин. Илгари ҳам бўлганидек, ота-она уни суд томонидан фарзандликка олиш тўғрисида қарор чиқарилгунга қадар қайтариб олишга ҳақлидир.

Бола битта шахс томонидан фарзандликка олинаётганда унинг манфаатларини кўзлаб, агар фарзандликка олувчи эркак бўлса, онасининг хоҳишига кўра ёки агар фарзандликка олувчи аёл бўлса, отасининг хоҳишига кўра боланинг шахсий номулкий ва мулкий ҳуқуқлари сақланади.

Агар фарзандликка олинаётган боланинг отаси ёки онаси вафот этган бўлса, вафот этган ота ёки она ота-онасининг (буванинг ёки бувининг) илтимосига кўра суднинг фарзандликка олиш тўғрисидаги қарорида фарзандликка олинган боланинг отаси ёки онаси билан ёхуд вафот этган отасининг ёки онасининг қариндошлари билан шахсий номулкий ва мулкий муносабатлари, агар буни боланинг манфаатлари талаб қилса, сақлаб қолинади. Фарзандликка олишни бекор қилишга аввалгидек, фақат суд тартибида йўл қўйилади. Фарзандликка олишни бекор қилиш тўғрисидаги ишларни ҳал қилишда 10 ёшга тўлган боланинг фикри ҳисобга олинади.

Ўзбекистон фуқароси бўлган ва респуб­ликадан ташқарида яшаётган болани фарзандликка олувчи фуқароси бўлган чет эл давлатининг ваколатли органи томонидан фарзандликка олиш, агар бунга Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлигининг олдиндан рухсатномаси олинган бўлса, Ўзбекистонда ҳақиқий деб тан олинади (ил­гари чиқиб кетгунча бола ёки унинг ота-онаси яшаган туман, шаҳар ҳокимининг рухсатномаси зарур бўлар эди).

Қонун билан Фуқаролик процессуал кодексига ўзгартиришлар киритилди. Улар билан суд томонидан алоҳида иш юритиш тартибида кўриладиган ишлар рўйхатига болани фарзандликка олиш тўғрисидаги ишлар қўшилди.

Кодексга болани фарзандликка олиш тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш тартибини белгилайдиган меъёрлар киритилди.

Уларга мувофиқ фарзандликка олиш тўғрисидаги ариза болани фарзандликка олишни истаган Ўзбекистон фуқаролари томонидан фарзандликка олинаётган боланинг яшаш (турган) жойидаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судига берилади.

Ўзбекистон фуқароси бўлган болани фарзандликка олишни истаган Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида доимий яшовчи Ўзбекистон фуқаролари, чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар фарзандликка олиш тўғрисидаги аризани фарзандликка олинаётган боланинг яшаш (турган) жойидаги тегишинча Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича Олий судига, фуқаролик ишлари бўйича вилоят ёки Тошкент шаҳар судига беради. Унда маълумотлар кўрсатилиши ва Кодекснинг янги моддаларида назарда тутилган ҳужжатлар илова қилиниши керак.

Судья ишни судда кўришга тайёрлашда ажрим чиқаради, унга кўра фарзандликка олинаётган боланинг яшаш (турган) жойидаги васийлик ва ҳомийлик органлари зиммасига фарзандликка олиш асосли эканлиги ва фарзандликка олинаётган боланинг манфаатларига мувофиқлиги тўғрисида судга хулоса тақдим этиш мажбурияти юкланади.

Суд фарзандликка олиш тўғрисидаги ишларни фарзандликка олувчилар (олувчи), васийлик ва ҳомийлик органларининг вакиллари, шунингдек прокурор албатта иштирок этган ҳолда ёпиқ мажлисда кўриб чиқади. Зарур ҳолларда, суд фарзандликка олинаётган боланинг ота-онасини (отасини ёки онасини), унинг қариндошларини ва бошқа манфаатдор шахсларни, шунингдек 10 ёшга тўлган боланинг ўзини ишда қатнашишга жалб этиши мумкин.

Суд фарзандликка олиш тўғрисида аризани қондириш ёки уни тўлиқ ёки қисман қондиришни рад этиш тўғрисида ҳал қилув қарорини чиқаради. Фарзандликка олишни бекор қилиш тўғрисида ишларни кўриш ва ҳал этиш даъво ишини юритиш тартибида амалга оширилади.

Елена ЕРМОХИНА,

эксперт-юристимиз.