Никоҳланиш аҳдини боғлашда бўлғуси қариндошларга келин-куёвликни ихтиёр этганларнинг соғлиғига, хусусан жисмоний ва руҳий соғлиғига тааллуқли ҳамма нарсани айтиш, ҳеч нарсани яширмаслик керак. Зотан бўлғуси оиланинг тақдири ҳам, улардан дунёга келадиган авлод соғлиғи ҳам шунга боғлиқдир. Бироқ ҳаётда куёвнинг яқинлари (аҳён-аҳёнда келиннинг яқинлари) қариндошлик риштаси боғланаётганлардан унинг ичкиликбозлик ёхуд гиёҳвандлик домига илинганлигини ёки қиморбоз эканлигини, баъзан эса руҳий хаста эканлигини (зарур маълумотномаларни шунчаки пулга сотиб олиб) яширадилар. Бу хусусда оғиз очилмаганлиги оилавий турмуш бахтдан мосуво бўлишига, баъзан эса тузатиб бўлмайдиган фожиаларга олиб келади. Кўпчилигимиз қариндош-уруғ ва таниш-билишлар ҳаётида шунга ўхшаш воқеалар содир бўлганлигини биламиз ёки эшитганмиз. Қуйида ана шундай воқеалардан бири ҳақида гап боради.
Бу фожиали воқеа бундан анча йиллар муқаддам, мамлакатимизнинг олис қишлоқларидан бирида содир бўлган. Ўшанда тўй зўр ўтган, келин-куёвга ҳамма ҳавас қилган эди. Келинчак сарвқомат бўлиб, шаҳло кўзлари уни янада зебо қилиб кўрсатарди. Йигит баланд бўйли, кенг елкали, тим қора сочлари ўзига бирам ярашганки... Меҳмонлар ёшларнинг шаънига яхши гаплар айтиб, чин юракдан самимий тилаклар билдиришди.
Уларнинг оилавий турмуши яхши бошланди, бахтиёрликнинг чек-чегараси йўқдек туюларди. Уларга кенг ҳовлида алоҳида уй-жой ажратилган бўлиб, хонадон соҳиблари келин-куёвларни ортидан ҳам, олдидан ҳам алқаб чарчамасди. Бу оилада нуқул ўғиллар бўлганлиги сабабли ҳам келинни ўз қизларидек кўришди, рўзғор ишларига ортиқча банд этишмади ҳам.
...Тўйдан кейин бир неча ой ўтгач, бир сафар куёвдан туни билан дарак бўлмади. Келин бечора мижжа қоқмади, нима қилишни, қайга боришни ҳам билмасди. Эри тонг ёришаётганда асабийлашган ҳолатда, тажанг бўлиб уйга қайтди. Хотинининг қаерда эдингиз, нега қўнғироқ қилиб қўймадингиз қабилидаги журъатсизгина саволига у қўрслик билан ўзининг эркак киши эканлигини, нима қилаётганлигини яхши билишини таъкидлаб, мен билан ишинг бўлмасин деб тўнғиллади. Келин унинг гапириш оҳангидан лол қолиб, бошқа ҳеч нарса дея олмади. Шундан кейин бир неча кун одатдаги маром билан ўтди. Кейин куёв уйига яна тонг маҳалида, янада дарғазаб ҳолда келди. Хотинининг таънаомуз гапларини эшитгани ҳамоно уни аёвсиз дўппослай кетди. Келин юм-юм йиғлаганича унинг қўлидан аранг қутилиб қолди.
Кун ёйилган пайтда ўриндан тургач, у хотинидан кечирим сўрашга тушди, бошқа такрорланмайди, деб ваъда қилди. Ёш жувон уни кечирди, қайнонасига ҳам ёлғон гапириб, бадани нега кўкарганлиги ҳақидаги саволга оёғим қайилиб кетиб, йиқилиб тушдим, деб қўя қолди.
Таассуфки, ҳадемай бу нарса доимий ҳолга айланиб, эрининг эрта саҳарда уйга қайтиши такрорланаверди. Келинчак калтакдан қўрқиб, унга ҳеч нарса демай қўйди. Аммо кийим жавонидаги тилла тақинчоқлари турадиган қутичада бир неча қимматбаҳо буюм, шу жумладан ота-онаси унга ўн олти ёшга тўлганида совға қилган зумрад кўзли тилла узук йўқ бўлиб қолгач, келин ўзини тутиб тура олмади ва эридан бу тақинчоқларни нега олганлигини сўради. Шунда йигит қутуриб кетиб, уни шу даражада урдики, ҳақиқатни қайнота ва қайнонасидан яширишга ўрин қолмади. Улар воқеани эшитиб, даҳшатга тушишди, келиндан онасига бу хусусда ҳеч нарса айтмасликни сўраб, ўғиллари уни хафа қилмаслиги учун чора кўражакларини ваъда қилишди.
Дарҳақиқат, эртаси куни куёв бола узр сўраб, хотинига бошқа қандайдир тақинчоқларни туҳфа қилди (келин буларни қайнонаси берганлигини тушунди). Икки ой тинчгина ўтди. Кейин куёв яна қуюшқондан чиқди ва ҳаммаси эскича давом этаверди. Унинг уйида тунамаган кунлари сони орта борди, хотинининг тақинчоқларидан ташқари, тўйда ҳадя этилган буюмларни ҳам ташмалаб олиб кета бошлади. Табиийки, бечора келинчак чидаб тура олмай, эрига яна таъна қилди, бунга жавобан уни эри ваҳшиёна калтаклади, оқибатда келин ётиб қолди.
Айтиш керакки, эри одатда тонг ёришиши арафасида ё ҳушёр, ёки бироз сархуш ҳолатда қайтарди. Шу боис унинг яқиндагина севимли ва ардоқли бўлган хотинига нисбатан шафқатсизлигини мастликка йўйиб бўлмасди. Келин ўзича уни гиёҳванд эмасмикин, деган кўнгилда ухлаб ётганида эрининг қўлларини диққат билан кўздан кечирди, лекин нина изларини сезмади. Шу сабабли ҳам бир ёстиққа бош қўйган севимли кишисининг бунақа хулқ-атвори сабабини била олмай, роса боши қотди.
Муайян вақт ўтгач, келин энди унга қайнонаси ачинмай қўйганлигини, эт-бети кўкариб юрганлигини кўриб, ғижинишга тушаётганлигини пайқаб қолди. Ёш жувон юзага келган вазиятдан чиқиш йўлини излашга уринди, аммо топа олмади. У ваҳшийлик йўлига ўтиб олган эрини ташлаб, онасиникига қайта олмасди. Негаки, отасининг вафотидан кейин муштипар онаси уни ва синглисини бир ўзи тарбиялаб вояга етказганди. Онаси не-не машаққатлар билан уларни катта қилганлигини, тўйни ўтказиш ҳам унга осон бўлмаганлигидан билар эди. Бундан ташқари, асрий анъаналар руҳида тарбияланган келин никоҳдан ажралишни оиласи учун ҳам, шахсан ўзи учун ҳам шармандали ҳол деб биларди.
Хуллас, ҳаётни шартта тарк этиб кетишдан бўлак нажот топа билмади у. Бир куни, навбатдаги калтакланишдан ке-йин у ўзини осди.
Фожианинг сабаби шунда эдики, куёв ичкиликбоз ҳам, гиёҳванд ҳам эмасди. У ашаддий қиморбоз эди. Ота-онаси унинг бу манфур қусурини билсалар ҳам келиндан, унинг онасидан яширдилар. Қизни ёқтириб қолиб, келин бўлиб келгач, эрини қиморбозликдан тийиб олади деб умид қилганликларини кейинчалик рўй-рост айтишди. Бироқ келин бу ишнинг уддасидан чиқа билмади. Келини баданини кўкартириб юрганида қайнонанинг ғижинишлари сабаби ҳам шу экан.
Терговдан кейин йигитни турмуш ўртоғини ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказганлиги учун жавобгарликка тортишди. Тўғри, бунинг учун унга чинакам жазо муддати берилмади, чунки жазо шартли эди. Унинг ота-онаси, таъбир жоиз бўлса, осон қутилди. Лекин бу ота-она ҳақиқатда алдаган бахтсиз жувонни ҳаётга қайтариб бўлмасди. Янги оилада у ваҳший эри билан танҳо ўзи қолди. Эрининг манфур ишқибозлиги эса воқеа фожиа билан якун топишига олиб келди.
Ольга МАРШАНСКАЯ,
Адлия вазирлиги ҳузуридаги
Республика
суд экспертизаси
марказининг давлат
суд эксперти.
ТАҲРИРИЯТДАН.
Муаллиф сўз юритган жиноятни тавсиф этиб кўрайлик. Моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан айбдорга қарам бўлмаган шахсга раҳмсиз муомала қилиш ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камситиш натижасида уни ўзини ўзи ўлдириш ёки ўзини ўзи ўлдиришига суиқасд қилиш даражасига етказиш уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. Ўша қилмишлар моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан айбдорга қарам бўлган шахсга нисбатан содир этилган бўлса, 5 йилдан 8 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади (Жиноят кодексининг (ЖК) 103-моддаси).
16 ёшга тўлган, ақли расо жисмоний шахс (жиноят субъекти) жавобгарликка тортилиши мумкин. Унинг содир бўлган оқибатларга муносабати эгри қасд ёки эҳтиётсизлик деб малакаланади, негаки қилмиш содир этган шахс уларнинг юз бериши эҳтимолини ўйлаб ҳам кўрмаган (субъектив томон). Мазкур қилмишнинг объектив белгиси ҳақорат қилиш ва камситишлар, тан жароҳати етказишлар мунтазамлик хусусияти касб этганлигида кўринади. Агар улар бир галги хусусиятга эга бўлганида эди, жавобгарликка тортилиш жиноят тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг тегишли бошқа моддаси бўйича юз берган бўларди.
Жабрдийда айбдордан анчагина моддий ёрдам олганлиги, унинг қарамоғида бўлганлиги ҳоллари моддий томондан қарамликни малакаловчи белги деб ҳисобланади. Одатда бу ишламаётган хотиннинг (эрнинг), ота-онанинг ҳамда даромадга эга бўлган оила аъзолари фарзандларининг қарамлигида мужассам бўлади. Жиноятчининг хатти-ҳаракатлари билан жабрдийданинг ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қилиши ёки ўзини ўзи ўлдириши ўртасида сабаб ва оқибат негизидаги боғланиш аниқланган тақдирда, жавобгарлик юзага келади (Олий суд Пленумининг «Ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш тўғрисидаги ишлар бўйича судлов амалиёти тўғрисида»ги 11.09.1998 йилдаги 20-сон қарори). Жиноятчининг ғаразли ёки бошқача паст ниятларидан далолат берувчи ҳоллар – алкоголли ичимликни, гиёҳвандлик воситаларини ёки кишининг ақл-идрокига таъсир этувчи бошқа моддаларни суиистеъмол қилиши, қиморга берилиши суд томонидан жазони оғирлаштирувчи ҳолатлар деб топилиши мумкин (ЖК 56-моддасининг «к», «о» бандлари).
Юқорида айтилганлардан яна бир хулоса қилишни истардик: янги оила қуриш ҳақида шошма-шошарлик билан, чуқур ўйланмаган ҳолда қарор қилмаслик керак. Куёв бўлмишнинг, ота-онасининг одатлари, юриш-туришини обдан ўрганиш учун бор имкониятнинг ҳаммасидан фойдаланиш зарур. Ҳатто қонун ҳужжатларимизда ҳам бунга камида бир ой муддат назарда тутилган (Оила кодексининг (ОК) 212-моддаси), бу борада истиснога йўл қўйиладиган алоҳида ҳоллар ҳам эътибордан четда қолмаган (ОК 13-моддаси). Сўз юритилаётган ана шу нозик масала ечим топишида оила қуришни ихтиёр этганларнинг тиббий кўрикдан ўтиши жоизлигига оид норманинг аҳамияти катта. Шу боис никоҳланувчи шахслар бу йўсин тиббий кўрикдан ўтишга масъулият билан қарашлари шарт (ОКнинг 17-моддаси; ВМнинг 25.08.2003 йилдаги 365-сон қарори билан тасдиқланган Никоҳланувчи шахсларни тиббий кўрикдан ўтказиш тўғрисидаги низом).
Римма СОЛОДОВНИКОВА,
эксперт-юристимиз.
