Мен чеварликка қизиқаман. Илгари менга зарур барча нарсаларни дугонам Россиядан олиб келарди. Бироқ у доимий яшаш жойига кўчиб кетди, энди почта жўнатмаларидан фойдаланишга тўғри келяпти. Ўзбекистоннинг турли анжуманларида божхона ва почтага тааллуқли мавзулар фаол муҳокама қилиняпти. Одамлар барча жўнатмалар очилган ҳолда келаётганлиги, баъзиларида у ёки бу товар етишмаслигидан шикоят қиляптилар. Бир киши ёзган шарҳда айтилишича, жўнатма очиқ ҳолда келган, бироқ ундаги ҳамма нарса жойида бўлган ва ҳатто “Ҳаммаси текширилди. Контрабанда топилмади” деб ёзилган хат ҳам илова қилинган экан. Наҳотки шу рост бўлса? Агар шундай бўлса, бундай ўзбошимчаликка тўқнашишни истамас эдим.
Шу сабабли жўнатмаларда нималарни юбориш тақиқланганлиги, қандай ҳужжатларда бу ҳақда маълумот олиш мумкинлиги тўғрисида тушунтириш берсангиз. Жўнатмаларга доир яна қандай чеклашлар мавжуд? Хусусан, жўнатмада кичкина пичоқ ёки маникюр асбоблари сингари санчувчи-қирқувчи буюмларни юбориш мумкинми? Божхона, мисол учун, 1 000 дона турли тугмалар туркумини ўтказадими?
Айтмоқчи, менга нафақат чеварлик, балки совунпазлик учун ҳам материаллар керак. Айтишларича, жўнатмаларда турли суюқликлар юбориш мумкин эмас экан. Бу барча суюқликларга тегишлими? Масалан, эфир мойлари ва бошқа косметик компонентларни жўнатиш ҳам тақиқланганми?
Эстер.
– Газетхоннинг саволларига жавобни у тилга олган божхона ва почтанинг “ўзбошимчалиги”дан бошласак тўғри бўлса керак. Агар билдирилган фикрларга қараб мулоҳаза юритсак, уларнинг муаллифлари келиб тушаётган жўнатмаларни божхона органлари ва почта ходимлари хоҳлаганча очадилар деб ҳисоблайдилар.
Бундай эмаслигига ишонтирмоқчиман. Халқаро почта жўнатмалари (ХПЖ) устидан божхона назорати тартибини белгилайдиган аниқ регламент1 мавжуд. Уни бажариш божхона органлари учун ҳам, хориж почта хизматлари билан халқаро почта жўнатмаларини бевосита айирбошлайдиган почта алоқаси корхоналари (мулкчилик шакллари ва идоравий мансублигидан қатъи назар) учун ҳам мажбурийдир.
ТЕКШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ
Биринчидан, ХПЖ устидан божхона назорати халқаро почта айирбошлаш пунктлари ва жойида (кирувчи ва чиқувчи халқаро почта жўнатмаларига тўлиқ ишлов берадиган, шунингдек уларни тайинланган жойга юборувчи почта алоқаси корхонаси махсус ажратган) ўтказилади.
__________________________________________________________________________________________________
Ён дафтарга. Ичидаги нарсалари бошқа давлат органлари (ветеринария, карантин органлари ва бошқалар) томонидан назорат қилинадиган халқаро почта жўнатмаларининг божхона расмийлаштируви уларни чиқариш масаласи ушбу органлар томонидан ҳал этилганидан кейин якунланади, бу ҳақда илова қилинувчи ҳужжатларда тегишли белги қўйилади.
__________________________________________________________________________________________________
Иккинчидан, ХПЖни солиштириш, очиш, тарозида тортиш ва ўраб-жойлашни, шунингдек уларда жўнатиладиган нарсаларни ҳисоблаш, ўлчаш ва тарозида тортишни почтанинг икки нафар ходими божхона органи вакилининг ҳозирлигида амалга оширади. Бунинг устига халқаро почта жўнатмаларига ишлов бериш жойида (“Халқаро почтамт”) видеокамералар ўрнатилган.
ХПЖларнинг ҳаммаси техник назорат воситалари ёрдамида, шунингдек ҳужжатли асосда – солинган нарсалар рўйхати бўлган, товарнинг қиймати, оғирлиги, жўнатувчи ва олувчининг исмлари ва манзиллари кўрсатилган илова қилинувчи ҳужжатлар бўйича текширувдан ўтказилади. Божхона инспекторларида солинган нарсанинг ноқонунийлиги бобида шубҳа туғилганда визуал кўрик ўтказилади, бунинг учун жўнатма очилади. Агар тақиқланган предмет чиқса, почтанинг икки нафар ходими ҳозирлигида жўнатманинг ҳақиқатдаги таркиби баён этилади ва текширув ўтказилганлиги тўғрисидаги ахборот кўрсатилади. Бунда, агар жўнатманинг таркибига қонун ҳужжатларига мувофиқ божхона божлари солинмаса, почта алоқаси корхонасининг ходими икки нусхада кўрикдан ўтказиш рўйхатини ёзади. Улардан бири айирбошлаш жойи ҳужжатларида қолади, иккинчиси почта жўнатмаси билан бирга олувчига юборилади. Бунда тегишли кузатув ҳужжатларига “Yuk chiqarishga ruxsat berildi” штампи қўйилади.
Агар божхона қоидалари бузилганлиги аниқланса, амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ баённома тузилади, жўнатма тўхтатилади. Ҳар бир далил бўйича узил-кесил қарорни суриштирувчилар ёки суд инстанцияси қабул қилади.
ТАҚИҚЛАНГАН ТОВАРЛАР
Ўзбекистонга импорт қилиниши (олиб кирилиши) тақиқланган предметлар рўйхати, шу жумладан халқаро почта жўнатмаларидагилари, Президентнинг “Товарлар (ишлар, хизматлар) экспортини рағбатлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонига (10.10.1997 йилдаги ПФ-1871-сон) 5-иловада белгиланган. Булар – давлат ва жамият тузумини қўпоришга, ҳудудий яхлитлик, сиёсий мустақиллик ва суверенитетни бузишга қаратилган, уруш, терроризм, зўравонлик, миллий алоҳидалик ва диний нафрат, ирқчилик ва унинг турларини (антисемитизм, фашизм) тарғиб қиладиган босма асарлар, қўлёзмалар, клишелар, суратлар, фотосуратлар, фотоплёнкалар, кино-, видео- ва аудиомаҳсулотлар, грамёзувлар, аудиоматериаллар, шунингдек порнографик материаллар.
__________________________________________________________________________________________________
Интернетдаги шарҳлар
Мен хориждан тез-тез жўнатмалар оламан. Ҳа, барча жўнатмалар очилган ва кейин скотч билан бошқатдан елимланган бўлади – ҳеч қачон ҳеч нарса йўқолмаган. Бир марта Хитой интернет-дўконидан тез синадиган товарни буюртирдим, уни оддийгина тўр пакетда юборишди. Уни ҳам божхонада очишган, ҳаммасини текширишган ва батартиб елимлашган, ҳатто синиши осон бўлган флакондаги шиша думчага зиён етмаган.
Хуллас, ташвиш чекманг, божхонамиз меъёрни билади, кўз тегмасин. Дарвоқе, 3 флакон атир етиб келди, таркибида спирт бўлган суюқлик ҳисобланса ҳам, ҳеч ким уларни олиб қолмади. Мен эса буюртма бераётганимда бу ҳақда ўйламаган ҳам эдим... яхши ҳамки ўтказиб юборишди.
Лулу.
Мен Ўзбекистон божхонасини жуда ҳам яхши кўраман. Тўғриси, чин сўзим. Фақат 2 марта муаммога дуч келганман:
1) жўнатмада 23 жуфт ичкийим бўлганда)). Жуда катта нарх чегирмаси берилгани боис, ўзимни тўхтата олмаган эдим. Ҳаммаси турли хил бўлса ҳам, божхона рўйхатида трусилар – 23 дона деб ёзилган. Миқдор жиҳатидан тижорат тусидаги жўнатма дея гумон қилишга асос бор эди. Божхоначига йиғлаб бердим, йил охиригича номимга жўнатмалар келмаслигига ваъдамни олгач, қўйиб юборди. Ваъда қилдиму, кейин турмуш ўртоғим номига буюртма бердим;
2) жўнатмага 3 номдаги компьютер техникаси: ноутбук, оналик платаси ва видеокарта солиб юборилганда. Қонунга кўра эса фақат биттасини олиб кириш мумкин бўлса керак. Бунда ҳам узоқ тушунтириш беришимга тўғри келган: ноутбук – мобил компьютер, оналик платаси ва видеокарта стационар компьютер ашёлари эканлигини исботлаганман. Узоқ вақт унатганимдан кейин божхоначи имзо чекиб, қўйиб юборган.
Ириша.
Жўнатмаларимдан нарсанинг йўқолиши ҳоллари жуда кам юз берган. Мен уни айни божхонада олиб қўйишган деб ўйламайман – жўнатувчи солмаган бўлиши ҳам мумкин, буни исботлаб бўлмайди (менинг ҳолатимда). Бироқ бу ҳол онда-сонда учраб туради, умуман олганда эса ҳаммаси муаммосиз етиб келади. Ҳатто очишганда ҳам майли, бундан ҳеч хавотирланмайман))).
И.М.
www.ladoshki.uz.
__________________________________________________________________________________________________
Шуни ҳам билиш лозимки, Президентнинг 4.03.2011 йилдаги ПҚ-1495-сон қарори билан Жаҳон почта уюшмасининг Умумий регламентига Биринчи қўшимча баённома (Женева, 12.08.2008 йил); Жаҳон почта конвенцияси (Женева, 12.08.2008 йил); Жаҳон почта конвенциясининг Якуний баённомаси (Женева, 12.08.2008 йил) ва Почта тўлов хизматлари тўғрисида битим (Женева, 12.08.2008 йил) тасдиқланган. Жаҳон почта уюшмасининг ушбу ҳужжатларида назарда тутилган қоидалар, тақиқлар ва чекловлар истисносиз барча ХПЖларга татбиқ этилади.
Почта алоқаси хизматларини кўрсатиш миллий қоидалари2 ушбу халқаро ҳужжатларнинг талабларига мувофиқ келади. Уларга 3-иловада Жўнатилиши тақиқланган ва чекланган предметлар ва моддалар рўйхати белгиланган. Унда бошқалар қаторида ўз хусусияти ёки ўраб-жойланиши билан почта ходимлари учун хавф туғдириши мумкин бўлган предметлар ҳам келтирилган. Кесувчи-қирқувчи предметлар, хусусан кичик пичоқ ёки маникюр асбоблари хусусида сўз борганда шуни назарда тутиш керак. Эфир мойлари ва бошқа косметик компонентларга келсак, улар ушбу Рўйхатда кўрсатилмаган.
__________________________________________________________________________________________________
ХПЖ габаритлари
Почта алоқаси хизматларини кўрсатиш қоидаларига 2-иловага кўра халқаро жўнатманинг чегараланган оғирлиги 20 кг ни ташкил этади. Ўров ўлчамлари: энг кўпи – ўлчовлардан бири учун 1,50 м ёки узунлиги ва узунликдан бошқа йўналишда олинган ва энг катта айлана йиғиндиси 3 м; энг кам – 2 мм оғиш билан, 90 х 140 мм (энг кам қалинлиги 50 мм бўлганда). Кўрсатилган оғирлик ва параметрлардан ошадиган почта жўнатмаси ХПЖ ҳисобланмайди. Демак, унга солинган товарга бож олинмайдиган олиб кириш меъёрлари қўлланмайди.
Ён дафтарга. Ўз эҳтиёжлари учун товарлар қиймати лимитнинг чегараланган меъёрларидан ошиб кетган ҳолда ҳам божхона божларини тўлашга тўғри келади. Ушбу ҳолда ҳисоб-китоблар ошган суммадан амалга оширилади.
__________________________________________________________________________________________________
ТЎЛАШГА ТЎҒРИ КЕЛАДИ
Жисмоний шахслар томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудига бож олинмайдиган товарларни олиб киришнинг чегараланган меъёрларига3 мувофиқ халқаро почта жўнатмаларида чегарадош бўлмаган давлатлар ҳудудидан, ўз эҳтиёжлари учун келиб тушадиган, яъни даромад олиш мақсади кўзланмаган, умумий қиймати 1 000 АҚШ долларидан ошмайдиган товарларга божхона божлари солинмайди.
Шуни билиш лозимки, Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси орқали жисмоний шахслар томонидан олиб ўтиладиган товарларнинг мақсадини аниқлаш тартиби тўғрисида низомга4 кўра, уларнинг мақсади божхона органининг мансабдор шахси томонидан умумўрнатилган халқаро меъёрларга ва амалиётга мувофиқ белгиланади. Мисол учун, товарларнинг хусусияти (истеъмол хоссалари, уларни қўллаш ва фойдаланиш амалиёти), уларнинг миқдори эътиборга олинади. Чунончи, одатда рўзғорда ишлатилмайдиган товарларнинг импорти, агар олиб ўтувчи шахс аксини исботламаса, улар тижорат мақсадларида олиб кириляпти деб ҳисоблашга асос беради. Агар товарнинг сони олиб ўтувчи шахс ва унинг оиласи эҳтиёжларидан очиқдан-очиқ ошиб кетса, бу ҳам шубҳа уйғотиши мумкин. Газетхонни қизиқтирувчи тугмалар билан ҳам шундай бўлиши эҳтимол. Бу ҳолда у бундай фурнитуранинг бунча сони нима учун зарурлигини асослаши керак бўлади. Зеро, фикримизча, уларни тижорат мақсадларида юбораётганликлари ҳаммага тушунарли. Бундай ҳолда ҳам тегишли божхона тўловларини тўлашга тўғри келади.
“Божхона” бўлимини махсус мухбиримиз
Гулнора АБДУНАЗАРОВА олиб боради.
_____________________________________
1Халқаро почта жўнатмалари устидан божхона назоратининг вақтинчалик қоидалари (ДБҚ томонидан тасдиқланган, АВ томонидан 11.02.2000 йилда 896-сон билан рўйхатдан ўтказилган).
2ЎзААА бош директорининг АВ томонидан 18.04.2011 йилда 2219-сон билан рўйхатдан ўтказилган буйруғи билан тасдиқланган.
3МВ ва БББ томонидан тасдиқланган, АВ томонидан 10.09.1996 йилда 279-сон билан рўйхатдан ўтказилган.
4ДБҚ, МВ ва ДСҚнинг АВ томонидан 4.06.2002 йилда 1147-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарори билан тасдиқланган.
