Мен республиканинг бошқа минтақасида яшайдиган ота-онамни кўриб келиш учун кетганимда эрим менинг розилигимни олмасдан никоҳимиз вақтида харид қилинган, қиммат турувчи телевизорни («уй кинотеатри» туркумида) сотиб юборибди, пулнинг катта қисмини сарфлаб, қариндошларига ҳам берибди. Мен ахир уни сотишга розилик бермаганман. Телевизорни қайтариб олиш мумкинми?
Гўзал.
– Телевизор ва пулни энди қайтариб олишга муваффақ бўлмасангиз керак.
Оила кодекси (ОК)нинг 24-моддасига мувофиқ эр ва хотин уларнинг биргаликдаги умумий мулки бўлган мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этишда тенг ҳуқуқларга эгадир. Бу фуқаролик қонунчилигининг умумий қоидаларига мувофиқ келади (Фуқаролик кодекси (ФК)нинг 225-моддаси).
Бироқ эр-хотин иккаласининг биргаликдаги мулкка ҳуқуқлари тенглигидан келиб чиқилганда, эр-хотиннинг бири томонидан умумий мол-мулкни тасарруф этиш битими амалга оширилса бир томон бошқа томоннинг розилиги билан ҳаракат қилади (ОК 24-моддасининг иккинчи қисми; ФК 225-моддасининг иккинчи қисми). Шу тариқа, қонун билан умумий мол-мулкни тасарруф этиш ҳолатига эр (хотин) розилигининг презумпцияси (тахмини) белгиланган. Бунинг маъноси шуки, эр (хотин) билан битим тузилганда иккинчи томоннинг розилигини текшириш ва ундан ишончнома тақдим этишни талаб қилиш керак эмас, балки унинг розилиги далилидан келиб чиқиш лозим. Мазкур масалани қонун йўли билан бошқача ҳал қилиш фуқаролик муносабатларини анча қийинлаштирган бўлар эди.
Эр (хотин) томонидан умумий мол-мулкни тасарруф этиш битимини амалга оширишга иккинчи тарафнинг розилик презумпцияси тўғрисидаги қоида кўчмас мулк билан боғлиқ битимларга нисбатан татбиқ этилмайди. Эр (хотин) ўзининг номига расмийлаштирган умумий кўчмас мол-мулкни тасарруф этиш бўйича битим тузиши учун хотин (эр)нинг нотариал тартибда тасдиқланган розилигини олиши лозим. Бундай розилиги олинмаган эр ёки хотин мазкур битим амалга оширилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб бир йил давомида бу битимни суд тартибида ҳақиқий эмас деб топишни талаб қилишга ҳақлидир (ОК 24-моддасининг тўртинчи қисми).
Суд эр (хотин) томонидан содир этилган умумий мол-мулкни тасарруф этиш битимини фақат унинг талабига кўра ва иккинчи тараф эр (хотин)нинг уни содир этишга рози эмаслигини билган ёки олдиндан билиши керак бўлганлиги исботланган ҳоллардагина эр ёки хотиннинг розилиги йўқлиги бўйича ҳақиқий эмас деб топиши мумкин.
Битим ҳақиқий эмас деб топилганида тарафларнинг ҳар бири бошқасига битим бўйича олган ҳамма нарсани қайтариб бериши, олинган нарсани аслича (шу жумладан олинган нарса мол-мулкдан фойдаланиш, бажарилган иш ёки кўрсатилган хизмат билан ифодаланганда) қайтариб бериш мумкин бўлмаганида эса, агар битим ҳақиқий эмаслигининг бошқа оқибатлари қонунда назарда тутилган бўлмаса, унинг қийматини пул билан тўлаши шарт (ФК 114-моддасининг иккинчи қисми).
Бундай нохушликларга дуч келмаслик учун ўзаро аҳил бўлиб яшанг, бир-бирингизга маслаҳатдош бўлинг, энг кичик нарсаларда ҳам эрингизнинг фикрини инобатга олинг.
Ахтам ҲИКМАТОВ,
адвокат.
