Милиция ва шаҳар прокуратурасига йўлларда йўл-пост хизмати (ЙПХ) инспекторлари кўпайиб кетганлиги, улар йўлларнинг тўлиқ «хўжайини» бўлиб қолганликлари хусусида шикоятлар келиб туша бошлади. Шикоятчилар ана шу «ДАН ходимлари» ҳар қандай айб учун ҳам ҳайдовчилардан безбетларча пул ундираётганликларини ёзганлар. Квитанция ёзиб бериш ва жаримани қонуний тарзда тўлаш тўғрисидаги таклифларга эса улар беодоб сўзлар билан жавоб бериб, ишни қамоқ ва судгача олиб боришларини айтиб таҳдид қилганлар.
Мурожаатлар – телефон қўнғироқлари, имзоли ва имзосиз хатлар сони кўпайиб кетгач, ғайриоддий текширув ўтказишга қарор қилинди: энг кўп шикоятларга сабаб бўлаётган йўл участкаларида бир неча ҳайдовчи томонидан йўл ҳаракати қоидаларини «атайлаб бузиш» ташкил этилиши режалаштирилди.
Текширув учун ўша участкаларда қайси кунлари ЙПХ инспекторлари навбатчилик қилганликлари ва улар айни кимлар эканлигини аниқлаш лозим эди. Ҳайдовчиларнинг аризаларида кўрсатилган кунларда ўша участкаларга ЙПХ ходимларидан ҳеч ким юборилмаганлигини билгач, текширувчилар жуда ҳам ажабландилар...
Шунда йўлларда шунчаки устав бузувчилар эмас, балки ўзларини ЙПХ инспектори деб кўрсатган кишилар ҳаракат қилганликлари аён бўлиб қолди. Уларни аниқлаш ва тутиш бўйича махсус операция ўтказиш режалаштирилди. Бунга кўп кун кетди. Оқибат натижада икки сохта инспектор ушланди, улар ЙПХ ходимлари кийимини кийган ва кўкракка тегишли жетонларни илган ҳолда вилоят туманларидан бирининг пастқам жойларида йўл ҳаракатини бузувчиларни овлаб, пулларини «шилишган».
Сохта инспекторларнинг иккаласи милиция штатида турмаган, уларнинг кўкрак нишонлари (ҳар бир жетон алоҳида рақамга эга) ЙПХнинг икки нафар штатдаги ходимига берилган. Иккала жетон дастлабки кўздан кечирилганда уларнинг ҳақиқийлиги хусусида шубҳаланиш учун асос бермади. Шунда ЙПХ кадрлар бўлимига ҳақиқий инспекторлар чақирилиб, улар ўз жетонларини кимга берганликлари сўралди. Улар бундан ажабланиб, ўз кўкрак нишонларини – сохта инспекторлардан олиб қўйилган жетонларга ўхшаш жетонларни ҳеч кимга бермаганликларини айтдилар...
Шу сабабли сохта инспекторларнинг жетонлари қалбакилиги тўғрисида тахмин юзага келди. Жетонларнинг ҳақиқий эгалари узоқ вақт сўроқ қилиниб, улар жетонларини лоақал оз муддатга кимга берганликлари ёки уларнинг танишларидан кимлардир улардан нусха кўчириш имкониятига эгалиги хусусида сўралди. Бироқ ходимлар ўз кўкрак нишонларини ҳеч кимга бермаганликлари, ҳеч ким улардан нусха кўчира олмаслиги тўғрисида қасам ичишди. Хизмат тергови давомида улар «қиёфадошлари» билан ҳам, уларнинг атрофидагилар билан ҳам таниш бўлмаганлиги маълум бўлди. Хуллас, уларнинг кўрсатмаларидан шубҳаланиш учун асос йўқ эди.
Шунда жетонларни экспертизадан ўтказишга қарор қилинди. Бизга сохта ва ҳақиқий инспекторларнинг кўкрак нишонлари, шунингдек бир нечта бошқа ҳақиқий жетонлар тақдим этилди. Биз ўша икки жетоннинг қалбакилиги ва улар қандай усул билан тайёрланганлигини аниқлашимиз керак эди.
Ташқи эксперт кўригида тақдим этилган нишонларнинг барча умумий аломатлари: шакли, ўлчамлари, тайёрланган металл тури, барча элементларининг ранги бўйича бирхиллиги кўринар эди.
Таққосланаётган тўртта жетонда эса жуфтлик рақамлари айнан бир хил эди, уларнинг барча рақамлари бир хилдаги конфигурация ва ўлчамларга эга эди. Улар аввал микроскоп остида, сўнгра махсус асбобда бир хил рақамларни устма-уст қўйиш усули билан қиёслаб текширилганда уларнинг контурлари энг кичик қирраларигача, жетонлардаги бошқа элементларнинг контурлари каби, тўлиқ мос тушиши аниқланди.
Умумий ва жузъий аломатларнинг мос тушиши сохта инспекторлардан олиб қўйилган жетонлар завод усулида – ЙПХ инспекторларига тегишли бўлган жетонлардагидек худди ўша асбоб-ускуналарда тайёрланганлигидан далолат берарди. Яъни катта йўлдаги қароқчиларнинг кўкрак нишонлари сохта эмас эди.
Трассологик экспертизанинг хулосаси тамомила янги тахминни текшириш учун асос берди, унга кўра жетон ишлаб чиқарувчи заводда кимдир дубликатлар тайёрлаган, улардан сохта инспекторлар ноқонуний бойиш мақсадида бир неча ой фойдаланганлар. Лекин энди бу бошқа воқеа...
Ольга МАРШАНСКАЯ,
Адлия вазирлиги ҳузуридаги Республика суд экспертизаси марказининг давлат суд эксперти.
