Бир неча йил аввал Мурувват уйимиз хусусий компанияга ҳомийлик ёрдами кўрсатиш илтимоси билан ёзма равишда мурожаат қилди. Хатимизга асосан бизга пул суммаси ажратилди. Ҳозирги пайтда ушбу компания тугатилиш арафасида турибди, унинг тугатувчиси бизга ҳомийлик ёрдами сифатида ўтказилган маблағларни қайтаришимиз ҳақида мурожаат қилди. Мен унга ҳомийлик ёрдами қайтарилмаслигини тушунтиришга ҳаракат қилдим. Бироқ бунга жавобан у мендан ана шундай шарт қайд этилган шартномани кўрсатишни ёки биз ушбу пулларни қайтаришга мажбур эмаслигимизга асос бўладиган меъёрий ҳужжатни кўрсатишимизни сўради. Шартнома тузмаганмиз, қонунларда эса керакли ҳеч нарсани топмадик. Нима қилишимиз мумкин?
Мурувват уйининг директори.
– Фуқаролик кодекси (ФК) 108-моддасининг биринчи қисмига кўра нотариал тасдиқланиши талаб этиладиган битимлардан ташқари (ҳомийлик ёрдам пулини ўтказиш бундай битимларга кирмайди), юридик шахсларнинг ўзаро битимлари оддий ёзма шаклда тузилади. ФК 107-моддасининг учинчи қисмига кўра, хатлар, телеграммалар, телефонограммалар, телетайпограммалар, факслар ёки субъектларни ва улар хоҳиш-иродасининг мазмунини ифодалайдиган бошқа ҳужжатларни ўзаро айирбошлаш, агар қонун ҳужжатларида ёки тарафларнинг келишувида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ёзма шаклда тузилган битимга тенглаштирилади.
ФК 366-моддасининг бешинчи қисмига мувофиқ, агар шартнома тузиш ҳақидаги ёзма таклиф офертани акцептлаш учун белгиланган муддатда олган шахснинг унда кўрсатилган шартнома шартларини бажариш юзасидан қилган ҳаракатлари (товарларни жўнатиш, хизматлар кўрсатиш, ишлар бажариш, тегишли суммани тўлаш ва ҳ.к.) орқали олинган бўлса, шартноманинг ёзма шаклига риоя қилинган ҳисобланади. Агар қонун ҳужжатларида ёки офертада бошқача тартиб назарда тутилмаган ёки кўрсатилмаган бўлса, ушбу ҳаракатлар акцепт ҳисобланади. Мазкур ҳолда сиз сўраган сумма акцепт ҳисобланади. Шу тариқа, сизнинг хатингиз ва унга жавобан маблағлар ўтказилиши оддий ёзма шаклда тузилган шартнома деб тан олинади, буни сиз тугатувчига хабар қилишингиз мумкин.
«Ҳомийлик ёрдами» тушунчасига келсак, қонун ҳужжатларимизда унинг аниқ таърифи мавжуд эмас. Бироқ ушбу атама баъзи қонун ҳужжатларида ишлатилади. Чунончи, Солиқ кодекси (СК) ҳомийлик ёрдамини солиқ солинадиган фойдани аниқлашда чегирилмайдиган харажатларга киритади (СК 147-моддасининг 15-банди). Бироқ, СК 159-моддаси биринчи қисмининг 1-бандига кўра, юридик шахсларнинг солиқ солинадиган фойдаси ҳомийлик ёрдами тарзида ўтказилган маблағлар суммасига камайтирилади. Ва, ниҳоят, СК 324-моддасининг 6-бандига кўра автотранспорт воситаларини олиш ва (ёки) Ўзбекистон Республикаси ҳудудига вақтинчалик олиб кириш учун йиғимни тўлашдан ҳомийлик (беғараз) ёрдами сифатида автомобилларни олган (сотиб олган) болалар уйлари, ихтисослаштирилган мактаб-интернатлар, ногирон болалар учун марказлар, қариялар ва кичик ёшдаги ногиронлар учун интернат-уйлар, шунингдек бюджет ҳисобидан молиялаштириладиган тиббиёт муассасалари озод қилинадилар.
Охирги қоидадан кўрамизки, қонун ҳомийлик ёрдамини беғараз (яъни қайтарилмайдиган) ёрдамга тенглаштиради. Бундан ташқари, агар пул маблағлари қайтариш шартларида берилса, бу нарса хатингизда қайд этилиши керак ва бунда «қарз» атамаси қўлланиши лозим эди (ФКнинг 732–743-моддалари).
Бу далил-исботларнинг ҳаммасини сиз тугатувчига баён этишингиз мумкин. Тўлиқ ишонч ҳосил қилиш учун эса Фуқаролик ва Солиқ кодексларини расмий талқин қилиш ҳуқуқига эга бўлган ваколатли органлар – Олий Мажлис ва Конституциявий судга тушунтириш сўраб мурожаат эта оласиз.
Жавобларни юрист
Алексей НИЯЗМЕТОВ тайёрлади.
