Бугун шаҳар ва қишлоқларимиз ҳашаматли ва бежирим, ҳар томонлама қулайликларга эга бўлган иморатлар билан бирин-кетин бўй кўрсатмоқда. Одамлар кўнгилларига хуш ёққан усул ва дизайнга эга уй-жойларни қуришмоқда. Лекин савол туғилади: бу иморатларнинг ҳаммаси ҳам шаҳарсозлик ва ер тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ қурилаяптими? Қонунчилик талабларига зид, ўзбошимчалик билан қурилган уй-жойларнинг тақдири нима бўлади?
Иморат ўзбошимчалик билан қурилганда...
Ўзбошимчалик билан қурилган иморатни аниқлаш ҳамда бартараф этиш (бузиб ташлаш)ни ташкил этиш тартиби тўғрисида низом (ВМнинг 5.07.2017 йилдаги 467-сон қарори билан тасдиқланган) бу масалаларни янада аниқ тартибга соладиган бўлди.
Умумий асослар
Ўзбошимчалик билан қурилган (қурилаётган) уй-жой, бошқа бино, иншоот ёки ўзга кўчмас мулкни, яъни ўзбошимчалик билан қурилган иморатни аниқлаш ва бартараф этиш (бузиб ташлаш)ни ташкил этиш ушбу соҳада ваколатга эга давлат органлари томонидан фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари билан ҳамкорликда амалга оширилади.
«Ўзбошимча иморат» қандай аниқланади?
Ўзбошимчалик билан қурилган иморат қуйидаги 3 хил усулда аниқланади:
√ қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ер участкасини ажратиш тўғрисидаги туман (шаҳар) ҳокимининг қарори мавжудлигини;
√ давлат архитектура-қурилиши назорати ҳудудий инспекциясининг қурилиш-монтаж ишларини амалга ошириш учун рухсатномаси ёки уй-жой қуриши учун туман (шаҳар) архитектори билан келишилган якка тартибда ишлаб чиқилган лойиҳанинг мавжудлигини;
√ шаҳарсозлик нормалари ва қоидаларига мувофиқ қурилганлигини текшириш орқали. Бундай иморатларни аниқлаш ҳамда уларни бартараф этиш (бузиб ташлаш) ваколати жойлардаги маҳаллий ҳокимият органлари; Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари, Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари; Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари; Маданият вазирлигининг Маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш илмий-ишлаб чиқариш бош бошқармаси ва унинг минтақалараро инспекциялари зиммасига юклатилган. Мазкур ваколатли органлар ҳар йили ўзларининг ўзбошимчалик билан қурилган иморатни аниқлаш ҳамда бартараф этиш (бузиб ташлаш)ни ташкил этиш чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқади ва тасдиқлайди.
Жараён қай тарзда бошланади?
Ҳар бир ваколатли идоранинг ҳудудий органи ўзининг Чора-тадбирлар режасига мувофиқ ўзбошимчалик билан қурилган иморатларни мустақил равишда ёки бошқа органлар билан биргаликда аниқлаб боради.
Ваколатли орган фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари билан ҳамкорликда:
√ўзбошимчалик билан иморатни қуриш учун ер участкасини ажратиш тўғрисидаги туман (шаҳар) ҳокимининг қарори мавжудлигини аниқлайди;
√ўзбошимчалик билан қурилган иморат аниқланган тақдирда ушбу иморатни қурган шахсга мазкур қурилишнинг ноқонунийлиги ва унинг ҳуқуқий оқибатлари ҳақида батафсил тушунтиришлар беради ҳамда иморатни 15 кунлик муддатда ихтиёрий равишда бартараф этиш (бузиб ташлаш) тўғрисида далолатнома тузади.
Ваколатли орган ўзбошимчалик билан иморатни қурган шахсга тегишли далолатномани фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи вакили ва ички ишлар бўлимининг профилактика инспектори иштирокида топширилишини таъминлайди.
«Ўзим қурдимми – ўзим бузаман!»
Иморатни ўзбошимчалик билан қурган шахс 15 кун муддат ичида уни ўз ҳисобидан бартараф этиши шарт. Мазкур ҳолатни ваколатли орган фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи билан ҳамкорликда назорат қилади. Агар ушбу шахс иморатга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш тўғрисида судга даъво берган тақдирда даъво берган кундан бошлаб суднинг якуний қарори қабул қилинишига қадар иморатни бартараф этиш вақтинча тўхтатиб турилади.
Ўзбошимчалик билан қурилган иморат бартараф этиш (бузиб ташлаш) учун белгиланган муддат тугагандан сўнг ваколатли орган фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи билан ҳамкорликда 2 иш куни мобайнида ушбу тўғрисида Ер кодексининг 34-моддасига мувофиқ туман (шаҳар) ҳокимлиги ҳузуридаги Ер участкаларини бериш (реализация қилиш) масалаларини кўриб чиқувчи комиссияга хабарнома киритади.
Комиссиянинг кейинги ҳаракатлари
Комиссия ваколатли органлар томонидан киритилган хабарнома келиб тушган санадан эътиборан 3 иш куни мобайнида Фуқаролик кодекси 212-моддасининг учинчи қисмига мувофиқ ўзбошимчалик билан қурилган иморатни бартараф этиш (бузиб ташлаш) тўғрисидаги туман (шаҳар) ҳокимининг даъво аризасини судга киритади. Эътиборли бўлинг, ўзбошимчалик билан қурилган иморатни бартараф этиш (бузиб ташлаш) тўғрисидаги даъво аризасига далолатнома, баённома, хабарнома, ўзбошимчалик билан қурилган иморатнинг жойлашув схемаси, иморатнинг фотосуратлари (камида тўрт томонидан туширилган) илова қилинади.
Ер участкасини қайтариш
Ер кодексининг 91-моддасига мувофиқ ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкалари уларга ғайриқонуний равишда эгалик қилинган ва фойдаланилган вақтда қилинган сарф-харажатлар қопланмаган тарзда тегишлилигига кўра қайтарилади.
Ер участкаларини фойдаланиш учун яроқли ҳолатга келтириш, шу жумладан ундаги иморатларни бузиш ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олган шахслар ҳисобидан амалга оширилади.
Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкасини ер эгасига, ердан фойдаланувчига, ер участкаси ижарачисига ёки мулкдорига қайтариш тегишли туман, шаҳар, вилоят ҳокимининг қарорига биноан ёки суднинг ҳал қилув қарорига кўра амалга оширилади.
Фаррухжон Файзиев,
«Norma Hamkor» МЧЖ
эксперт-консультанти.
Ҳужжат тили билан
Шахс ўзига қарашли бўлмаган ер участкасида ўзбошимчалик билан иморат қурган бўлса, унинг бу иморатга нисбатан мулк ҳуқуқи суд томонидан, башарти мазкур участка шу шахсга қурилган иморат учун белгиланган тартибда бериладиган бўлса, эътироф этилиши мумкин.
Иморат қурилган ер участкасининг мулкдори бўлган, унга умрбод мерос сифатида эгалик қилаётган, доимий эгалик қилаётган ва фойдаланаётган шахснинг ҳам ўзбошимчалик билан қурилган иморатга нисбатан мулк ҳуқуқи суд томонидан эътироф этилиши мумкин. Бу ҳолда иморатга нисбатан мулк ҳуқуқи эътироф этилган шахс иморат қурган шахснинг харажатларини суд белгилаган миқдорда қоплайди.
Фуқаролик кодекси 212-моддасидан.
